ՏՐԱՄԱԳԻԾ

Շատերը հաշմանդամ, իրենց առօրեայում բազում կենցաղային ու առողջական խնդիրներով խեղդւած, բայց գալիս էին մասնակցելու հացադուլին, ցոյց տալու, որ երբէք չեն թողնի ինչ-որ մէկին` խլել իրենց ազգային արժանապատւութիւնը, եկել են ասելու, որ «տղերքը դեռ շարքերում են», եւ որ ոչ մի դժւարութիւն ու զրկանք չի վախեցնում իրենց, երբ խօսքը պատւի, ազգային դէմքն ու նկարագիրը պահելու մասին է:

Ադրբեջանի ղեկավարները, սակայն, այնքան էլ չտպաւորւեցին Դաւութօղլուի խօսքերից: Շարունակւեց Թուրքիայի ֆինանսաւորմամբ գոծող մզկիթների փակումը, վերացւեցին Բաքւում թուրք նահատակների գերեզմանի վրայից թուրքական դրոօշները եւ սպառնալիքներ հնչեցին բարձրացնելու թուրքերին վաճառւող նաւթի գինը:

Մինչ չափազանց յագեցած ծրագրով Դաւութօղլուն գտնւում էր Բաքւում, Վաշինգտոնից հեռարձակւած լուրը եկաւ խառնելու Անկարայի քաղաքական խաղաթղթերը: Մի նոր բանաձեւ ներկայացւեց Մ. Նահանգների Սենատին` վերահաստատելու Հայոց ցեղասպանութեան փաստը: Այս անակնկալ զարգացումը ուժեղ ազդանշանային պատգամ էր` ուղղւած ոչ միայն Թուրքիային, այլեւ Հայաստանի, Ռուսաստանի, Եւրոմիութեան եւ անգամ Մ. Նահանգների ղեկավարներին:
Ի հեճուկս իրենց ակնկալիքների, թուրք ղեկավարները հասկացան, որ արձանագրութիւնները վերջ չէին դնելու Հայոց ցեղասպանութեան ճանաչման եւ արդարութեան վերահաստատման գործընթացին:

Վաշինգտոնում Թուրքիայի դեսպան Նաբի Սենսոյը տագնապել էր եւ անմիջապէս քննադատեց բանաձեւի անցկացումը «Ամերիկայի ձայնին» տւած իր հարցազրոյցի ընթացքում: Նա «ցաւալի» եւ «անյաջող» հորջորջեց նման բանաձեւի առաջադրման ժամանակը, ակնարկելով, որ դա տեղի էր ունեցել Թուրքիայում արձանագրութիւնների խորհրդարան մտնելու յաջորդ օրը: Յարգարժան դեսպանը մօռացաւ, սակայն, նշել, թէ երբ էր, իր կարծիքով, առաւել յարմար ժամանակը դրա համար:

Թուրքիայի առաջնորդներն այժմ երկընտրանքի դժւարին կացութեան առաջ են կանգնած: Եթէ շտապեն վաւերացնել արձանագրութիւնները, որպէսզի բանաձեւը զրկեն քաղաքական պաշտպանութիւնից, ապա նեղացնելու են իրենց ազերի «եղբայրներին»` Ղարաբաղի վերաբերեալ իրենց խոստումը չկատարելու կապակցութեամբ:

Միւս կողմից, եթէ նրանք հետաձգեն վաւերացումը մինչեւ յաջորդ տարւայ ապրիլի 24-ը եւ աւելին (ակնկալելով, որ Հայաստանը զիջումներ կը կատարի Արցախի հարցի վերաբերեալ), ապա վտանգի կենթարկեն իրենց, այն իմաստով, որ մինչ այդ Ներկայացուցիչների պալատը կամ Սենատը (կամ երկուսն էլ) ընդունած կլինեն Հայոց ցեղասպանութեան ճանաչման նոր բանաձեւը: Հաշւի առնելով, որ 2010 թւականը ընտրութիւնների տարի է Ներկայացուցիչների պալատի բոլոր եւ Սենատի մէկ երրորդ անդամների համար, Կոնգրէսի պատգամաւորներն, ըստ սովորութեան, աւելի պատասխանատու են զգալու ընտրազանգւածին տւած իրենց խոստումների հանդէպ եւ դրանով մեծացնելու բանաձեւի ընդունման հաւանականութիւնը:
Աւելին, նախագահ Օբաման պարտաւորւած է լինելու ճնշել թուրքերին, որ վաւերացնեն արձանագրութիւնները նախքան ապրիլի 24-ը, որպէսզի առնւազն «երես ունենայ» իր յաջորդ «Մեծ եղեռն» բառերը հնչեցնելու:
Հետեւաբար, եթէ Հայաստանի ղեկավարները շարունակեն պինդ մնալ հասարակութեանը տւած իրենց պարտաւորութիւններում, եւ ոչ մի զիջումի չգնան, ապա Անկարայի առաջիկայ քայլերի ղեկը կպահեն իրենց ձեռքերում:
Միաժամանակ, նախագահ Սարգսեանը նոյնպես պէտք է պահի իր խոստումը` կապւած ցեղասպանութեան ճանաչման գործընթացի շարունակման հետ: Այս առիթով լաւ կլինի, որ նախագահ Սարգսեանը նամակ յղի Ներկայացուցիչների պալատի եւ Սենատի ղեկավարութեանը` քաջալերելու նրանց առաջադրած բանաձեւի անցկացումը: Հաշւի առնենք, որ թուրքական կառավարութիւնը ոչ մի անգամ չի տատանւել նամակների միջոցով հակաքարոզչութիւն ծաւալելու ընդդէմ կոնգրէսական բանաձեւերի ընդունման:

Մ. Նահանգների Կոնգրէսին հասցէագրւած նման պաշտպանական նամակը նւազագոյնն է, որ Հայաստանի նախագահը կարող է անել: Դա նաեւ այն ազդանշանային պատգամը կը հնչեցնի Վաշինգտոնին, Մոսկւային եւ այլոց, որ Հայաստանը չի հրաժարւում իր պատմական իրաւունքներից, անգամ այլ բնագաւառներում զիջումներ կատարելու ճնշումների ենթարկւելու դէպքում:
Ժամանակն է, որ Հայաստանի ղեկավարները ձեռնարկեն բոլոր անհրաժեշտ միջոցները` խուսափելու համար հետագայ սխալ քայլերից:

ՈՒԱՇԻՆԿԹՈՆ, ՊՈԼԻՍ, «Մարմարա».- «Ամերիկայի ձայն» ձայնասփիւռի թրքերէն բաժինը անցեալ Ուրբաթ, Հոկտեմբեր 23ին մի հարցազրոյց է ունեցել Միացեալ Նահանգների մօտ Թուրքիայի դեսպան Նաբի Շէնսոյի հետ՝ Կոնգրէս յղւած Հայկական Ցեղասպանութեան բանաձեւի ու Հայաստանի հետ ստորագրւած երկկողմանի յարաբերութիւնները բնականոնացնելու արձանագրութիւնների առնչութեամբ։

Հարիւր տարի առաջ՝ 1909 թւականի ապրիլին, երկու փուլերով, Միջերկրականի ափերում, որտեղ Միջնադարում շուրջ երեք հարիւր տարի ստեղծւել ու բարգաւաճել էր Կիլիկիայի հայկական թագաւորութիւնը, տեղի ունեցան հայոց ջարդեր, որոնք հայկական պատմագրութեան մէջ յայտնի են Կիլիկիայի աղէտ կամ Ադանայի ջարդեր անունով:

Հայոց պատմութեան այդ ողբերգական էջի 100-րդ տարելիցի առիթով հոկտեմբերի 28-ին Կիլիկիայի հայոց կաթողիկոսութեան մայրավանքում Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Արամ Ա Վեհափառ Հայրապետի ձեռամբ տեղի ունեցաւ այդ ջարդերին նւիրւած խաչքարի տեղադրում եւ լուսանկարների ցուցահանդէսի բացում:

«Այն, ինչ կատարւեց 100 տարի առաջ, պատահական չէր, այլ Օսմանեան կայսրութեան հայաջինջ քաղաքականութեան արդիւնքն էր: Տեղի ունեցածը Օսմանեան կայսրութեան կողմից ծրագրւած եւ իրականացւած ջարդեր էին»,- ցուցահանդէսի բացմանը նւիրւած իր խօսքում ասաց Արամ Ա կաթողիկոսը:

Այդ ջարդերին զոհ գնացին աւելի քան 30 հազար հայեր, որբ մնացին շուրջ 8,000 հայ մանուկներ, աւելի քան 4,000 հայուհիներ դարձան այրի, աւելի քան 30 հազար հայեր մնացին անտուն, հրկիզւեցին, թալանւեցին կամ աւերւեցին 32 եկեղեցիներ, 19 դպրոցներ, շուրջ 3000 տներ, 600 խանութներ, դպրոցներ, այլ կառոյցներ:

«Այս թւերը երեւակայութիւն չեն, սրանք օրւան ականատեսի վկայութիւններն են»,- ասաց Արամ Ա կաթողիկոսը:Ադանայի ջարդերի ականատեսների վկայութիւնները սահմռկեցուցիչ են: «Նիւ Եօրք թայմզ» թերթի 1909 թւականի ապրիլի 19-ի համարում կարդում ենք. «Իրավիճակը Կիլիկիայում ակնյայտօրէն ծանր է, եւ Ադանայից եկող ճեպագրերը հաւաստում են իրավիճակի անյուսալիութիւնը:

Քաղաքի մեծ մասն այրւել է, ներառեալ՝ հայերով բնակեցւած թաղամասը, որոնք անյուսալիօրէն դիմադրել են եւ ծանր կորուստներ հասցրել հակառակորդին՝ մինչեւ վերջնականապէս պարտւելը: Թարսուս քաղաքն այրւում է: Քրիստոնեաներն այնտեղ խաղաղ են, բայց թուրքերն սպանում են եւ կողոպտում»:

Մի քանի օր անց՝ 1909 թւականի ապրիլի 23-ի համարում նոյն թերթը գրում է. «Հալէպի եւ Ալեքսանդրէթի միջեւ ընկած Քըրքխանի ողջ բնակչութիւնը կոտորւել է, նոյնիսկ նորածին երեխաներին չեն խնայել... Ջարդերն ուղեկցւում են դաժանութեամբ, անգամ կանանց ու երեխաներին չեն խնայում»:

Անթիլիասի մայրավանքում հաւաքւած ներկաներին դիմելով՝ Արամ Ա Վեհափառն ասաց. «Եթէ ֆրանսիացի նշանաւոր գրող Վիկտոր Հիւգօն այստեղ լինէր եւ նայէր այս նկարներին, կասէր, որ այստեղով թուրքերն են անցել: Պատմութիւնը ցոյց է տւել, որ այնտեղով, որտեղով թուրքերն են անցել, միայն մահ, քանդում, աւեր են սփռել»:

Հարիւր տարի է անցել Ադանայի ջարդերից, բայց մեր ժողովրդի հաւաքական յիշողութեան մէջ անգամ հազար տարի յետոյ արմատացած կը մնայ Կիլիկիայի աղէտը եւ Հայոց Ցեղասպանութիւնը,- ասաց Վեհափառ Հայրապետը: