ՇԱՆԹԵՐՈՎ ՎԱՌԵՆՔ ՏԱՐԻՆ ԼՈՒՍԱՒՈՐՈՂ ԿԱՆԹԵՂՆԵՐԸ
ՇՆՈՐՀԱՒՈՐ ՆՈՐ ՏԱՐԻ
Վերջապէս՝ 2009 թւականը, իր բոլոր դառը իրականութիւններով ու քաղցր իրադարձութիւններով, կարծես մտադիր է դանդա՜ղ դանդա՜ղ գլորւել ու անցնել պատմութեան գիրկը... եւ աւելի շատ պիտի մաղթենք, որ անցնող տարւայ ընթացքում պատահած տխուր ու ցաւալի երեւոյթներն էլ դրա հետ թաղւեն պատմութեան անդունդներում։
Ի դիմաց մաղթում եմ, որ տեւական ու յաւերժական ներկայութիւն լինեն բոլոր այն ինչերը, որոնք բարեբեր էին, ու նպաստեցին մեր ժողովրդի առաւել խանդավառութեանն, ու ցնծութեան առիթներ ստեղծեցին։
Թէեւ պատահած ողբալի դէպքերը, դրանց շարքում՝ Թեհրան–Երեւան տխուր չւերթի աղէտը եւ Հայ– թրքական յարաբերութիւնների արձանագրութիւնների ստորագրումը, գերադասում էին ցնծութեան առիթ ստեղծող իրադարձութիւններից, սակայն ամանորեան սեմին չեմ ուզում խօսել դրանց մասին՝ առանձնաբար։
+++
Թւում է, որ հէնց երէկ էր, երբ 2009 թւականի ամավերջի բլոգիս «Տրամագիծ»-ը գրելու համար, սարսափելի ճնշումներ էի բանեցնում արդէն իսկ յոգնած ու սարսափազդու պատահարներով լեցւած ուղեղիս...: Ուղեղ, որն արդէն իսկ իր անկարող ու սահմանափակ տարողութիւնից աւել խնդրահատոյց ու նողկալի երեւոյթների եւ անպատասխան մնացած հարցերի ամբար էր դարձել... եւ այդ կուտակւած դաժան տեղեկութիւնների խտացումն այնքան էր ճնշում գանգիս, որ քիչ էր մնում պայթել...
Ահա այս պայմաններում է, որ ժողովրդական ասացւածքով ասում ենք՝ «վերեւ ենք տալիս...»: Բայց ինչպէս չպայթե՞լ ու չպոռթկա՞լ, երբ մանաւանդ շեշտում ու յիշեցնում են, որ հասարակութեան կապւող հարցերն ու յոռի երեւոյթները, որոնք բացայայտ իրականութիւններ են բոլորիս ,չռւածե աչքերիս առջեւ՝ չ պ ի տ ի դ ր ս եւ ո ր ւ ե ն ...
+++
Ոչ միայն ես, այլ ամենաթարմ ու երիտասարդ միտքն էլ, չի կարող այսքան բացայայտելիք իրականութիւններ բանտարկելով իր ուղեղի մէջ, թաքցնի իր սահմանափակ տարողութիւն ունեցող գանգի միջուկը համարւող ,թաքստոցեի մէջ... Բայց անկախ քո կամքից դրանք բոլորը դառնում են հզօր զսպանակ, որոնք օրերից մի օր, ակամայից եւ Ֆիզիկայի օրէնքների համաձայն կը ձգւեն ու բիգ բանգ- ի նման Ֆիզիկապէս կը շառաչեն ու... յետոյ չգիտեմ ինչ կը պատահի...եւ ո՞վ իր վրայ կառնի դրա ցաւալի հետեւանքների պատասխանատւութիւնը...... Ճիշտ այնպէս, ինչպէս բազում ու երկարատեւ անտարբերութեան կեցւածք ցուցաբերւելու հետեւանքով, ու սարսափելի երկունք ապրելով ճարահատւած ծնւեց այս սիւնակը՝ «Տրամագիծ»ը... առաջին անգամ «Ալիք» օրաթերթում։
Բայց ես հէնց սկզբից, աւելի քան չորս տարի առաջ, որպէս նպատակ եւ ընթերցողների հետ կնքած ուխտ, գրեցի այսպէս.- «Մարդը առհասարակ հետաքրքրւող արարած է: Դրանով հանդերձ՝ շատ քչերն են, որ իրենց շրջապատի երեւոյթներն ու իրողութիւնները դիտում են 180 աստիճան տրամագծի վրայ եւ այդ ուղղութեամբ: Մենք փորձում ենք դրանք դիտել 360 աստիճան եւ աւելին՝ 360+5 տրամագծի վրայ: Երբեմն էլ մեր շրջապատն է յուշում՝ դիտել այդ տրամագծի դիտանկիւնից:
Յամենայն դէպս՝ այս սիւնակը նպատակ ունի երեւոյթները քննարկել 360+5 տրամագծի ուղղութեամբ»:
Ստիպւած եմ վերյիշել այս պարագան, քանի որ ոմանց մօտ այն սխալ ըմբռնումը կայ, որ այն ինչ որ 360 աստիճանից վեր տրամագծում է գտնւում, անպայման վիրաւորական է, վարկաբեկիչ է, խռովարար է, նախապաշարումներով է, քէնախնդրութիւն է, թշնամանք է, ստախօսութիւն է, եւ...եւ նման հասկացութիւններ, որոնք ծնւում են միայն հիւանդ մտքերից ու բարդոյթներով յագեցւած վատառողջ հոգեվիճակներում գտնւող մարդկանց մօտ:
Այդպիսիք ընդհանրապէս չեն սիրում տեսնել այդ (+5) (յաւելեալ) աստիճան տրամագծի ուղղութեամբ գտնւող անկիւնի մէջ թաքնւած (թաքցրած) իրողութիւններն ու իրականութիւնները... Եւ այդպիսիք են, որ հերքում են՝ թէ՛ այդ (+5) անկիւնը եւ թէ՛ դրա ընդմիջում թաքցրածը: Ահա մանկական եւ նախամարդու ժամանակաշրջանային տրամաբանութիւն՝ այն ինչ որ չես տեսնում, ուրեմն՝ չկայ... (աւելի ճիշտը՝ այն ինչ որ չես ուզում տեսնել, չկան...)։
Իրականութեան մէջ յատուկ խնդիրների ու մտքերի արծարծումը այս սիւնակում, որոնք ներկայացւում են զանազան թեմաների ու վերնա•րերի տակ, եւ որ նաեւ արդարացնում են հէնց սիւնակի գոյութեան փիլիսոփայութիւնը, արդար ու ճշմարիտ դատողութեան ու մտածողութեանը սովորութիւն դարձնելու կարիքի ծնունդն են, անկեղծ մօտեցումներ ունենալու հրամայական անհրաժեշտութիւնն է: Աւելի շուտ ճշմարիտ մտածելու, իրատես լինելու եւ իրողութիւնները առանց նախապաշարումների ընդունելու եւ ըստ ճշտմարտութեան քննարկելու եւ դատելու փորձեր ենք կատարում:
Իսկ թէ՝ ինչո՞ւ այս բոլորը ամանորեան ՏՐԱՄԱԳԾԻ մէջ՝ պարզապէս այն պատճառով, որ Նոր Տարին այն բացառիկ իրադարձութիւններից է, երբ ակնարկ ունենալով անցեալին, խորհելու եւ վերանայելու առիթ է ստեղծւում իւրաքանչիւր անհատի համար։ Յետդարձ ակնարկ՝ որտեղ էլ երեւան են գալիս նկատւած ու չնկատւած փորձանքներն ու փորձութիւնները։
Եւ այս փորձութեան ընդմիջից, ոմանք պարզ ճակատով են դուրս գալիս՝ իրականութիւններն ընդունելով, եւ ոմանք էլ՝ ամօթահար են դառնում՝ իրողութիւներին թիկունք անելով, հերքելով, մերժելով եւ չնդունելով բոլոր այն իրողութիւնները, որոնք պարզ ու յստակ ու վճիտ են բոլորի, եւ մանաւանդ գիտակից ու իրատես հասարակութեան համար:
... Ու ես այս սիւնակով նաեւ համբերութեան ու իրատեսութեան փորձաքար եմ հրամցնում բոլոր նրանց, որոնք պատասխան տալու հանգամանքներում են գտնւում, բայց չեն պատասխանում... Յիշեցնեմ, որ պատասխանելը տարբերւում է ցեխարձակումներից ու անհիմն «տրամաբանութիւն»-ներից, որոնք նաեւ ենթակայի հասարակական հասկացողութեան ու մշակութային մակարդակի ցուցանիշերն են...
+++
...Այսօր եւս, երբ արդէն փորձեր եմ կատարում սիւնակի տարեվերջի համարում Ամանորեան բարեմաղթանքների կողքին նաեւ գնահատումներ կատարել համայնքի անցնող տարւայ իրադարձութիւնների կապակցութեամբ, առաջին հերթին խորը կսկիծով ու ցաւով եմ մտաբերում մի տխուր յուշ։
Ամէն տարի ամանորի սեմին, դեկտեմբերի 31–ի կէսօրին համեստ հաւաք էինք ունենում «Ալիք»–ի յարկի տակ, որն այս տարի չիրականացաւ անցնող տարւայ ընթացքում իրանահայութեանը պատահած տխուր դէպքերի պատճառով։ Բայց երբեք չեմ կարող մոռանալ, որ 2009–ի ամանորին, առաջին անգամը լինելով ակամայից բացակայեցի իմ այնքան սիրելի եւ գաղափարական ու մարդկային կաղապարիս կազմութեան բնօրրանն համարւող՝ «ԱԼԻՔ»–ի ամանորեան համեստ ու ընտանեկան ջերմ տօնահանդէսից...որի ծանրութիւնը դեռեւս սաստկօրէն եմ զգում հոգուս վրայ։
Թերեւս այլեւս ինձ չպիտի համարէի այդ հզօր ու ամրակուռ ընտանիքի անդամը...։ Ու դա ինձ համար թէեւ սաստիկ ցաւալի, բայց վերջակէտ չէր համարւում, սակայն գուցէ՝ վերանայման առիթ...
+++
Ու դարձեալ փոքր ուղեղիս մոխրագոյն ու գոյնզգոյն բջիջները ուռչում ու պայթեցնում են այդ բոլորն իր մէջ պարունակող՝ գանգս... Բիգ Բանգ, բայց այս անգամ ոչ թէ անծայրածիր տիեզերքում, այն էլ քանի բիլիոն տարիներ առաջ, այլ հէնց մեր մոլորակում եւ մեր օրերում, ամանորի սեմին... եւ արդիւնքո՞ւմ...
+++
Մտորումներիս մէջ, «իմ» զբօսայգու հարազատ անկիւնում զրուցում եմ բարեկամիս հետ, որ նոր է վերադարձել այն գիւղից, որտեղ գտնւում է իր արդիւնաբերական միաւորը եւ յաճախ է լինում այնտեղ: Չգիտեմ ինչպէ՞ս ու ե՞րբ է ներխուժել մենաստան,սե, բայց դժգոհ չեմ նրա հետ զրուցակից լինելուց: Սրտակից բարեկամիս հետ կիսում եմ վշտերս ու մտահոգութիւններս, եւ այն մասին, թէ՝ արդեօք ճիշտ եմ եղել այսինչ բացայայտումը կատարելու եւ կամ չկատարելու համար թէ՝ ոչ:
Թէեւ չեմ յիշում նոյնիսկ մի պարագայ, որ փոշմանած լինեմ մի երեւոյթ ակնարկելու համար՝ այս քանի տարիների ընթացքում, եւ աւելի քան 100-ի հասնող տրամագծերի մէջ: Բայց հիմա տատանւում եմ՝ գրել թէ չգրել...
Երկարախօսութիւններիս վերջ տալու համար բարեկամս ասաց.- պարապ ես ջանըմ, ինչերի՜ մասին ես մտածում ու արիւնտ պղտորում, մեր գիւղը ոչ տէր ունի ոչ էլ դիւան, ոչ գոմ ունի, ոչ էլ նախրատուն, ոչ ջուր ունի ոչ էլ աղբիւր, ոչ օր ունի ոչ էլ արեւ, հալա քիւխէն (տանուտէրը) էլ երբեմն է իր գիւղն այցելում, դու ասում ես ինչ եմ գրե՞լ, ինչ չեմ գրե՞լ..., ո՞վ է տէ՞րը, ո՞վ է տանտէրը, ո՞ւր է մարագը, ո՞վ է Մակարը... ի՜նչ ես իզուր ցեխ կոխրճում...
+++
...Չեմ ուզում երեսիս բերել, որ նա ճշմարիտ է: Ոչ էլ ուզում եմ հաւատալ նրան, բայց ինչ որ անկեղծութիւն ու ճշմարտութիւն կայ բարեկամիս խրատների մէջ: Բայց իսկապէս աչք պիտի փակել ու չտեսնել ձեւացնել այսքան կեղծիք ու անճշմարտութի՞ւն..., անշուշտ ո՛չ...Չեմ էլ ուզում Նոր Տարւայ սեմին ինքս դառնամ խաւարամիտ ու չլսեմ նրա խրատները...բաց որոշում եմ մի վերջնագիր տալ՝ երկու կէտանոց. արդէն պարզ են ասելիքները, միայն մէկ անգամ եւս պիտի հաստատեմ դրանք՝ այս վերջնագրով, երկու կէտերով.
-1. Չեմ փոշմանել ո՛չ մի գրութեան համար
–2. (Չպիտի վախենալ (+5) աստիճան տրամագծի անկիւնից) ...
+++
Իսկ լուսանցքում, եւ այն էլ Ամանորի սեմին չեմ կարող անտարբեր մնալ ու չյիշել բոլոր այն անարդարութիւնները, որոնք հրկիզելով խոցեցին հարիւրաւոր իրաւազրկւածների սրտերը, սկսած՝ խեղճ Սուրիկից մինչեւ ես, մինչեւ ցրտին ու ձիւնին յաղթահարող խեղճ փերեզակը, ու մինչեւ կաղելով քայլող՝ խեղճ Փիշուլիկը...
Ես չեմ կարող աչքերս փակել այդ բոլորի առջեւ, մենք իրանահայերս, անկեղծ ու հիւրասէր, համեստ ու քչախօս, հիւրասէր ու շարմով, ամօթխած ու , երկչոտե... Մենք երբեք այսպէս չենք եղել... Այդ ինչ եղաւ մեզ... ու այդ հիւանդագին վարքագիծը ո՞ր սեւ քամին բերեց ու որտեղի՞ց...
+++
Ամավերջին ու Նոր Տարւայ սեմին, սրտագին մաղթանքս է, որ կայծակնային շանթահարումների հետ, Արարիչն Աստւած այնպիսի շողեր արձակի, որ խաւարն ընդմիշտ վերանայ խաւարամիտների մշուշ պատած ուղեղներից ու իմաստութեան լոյսը սփռի համայն մարդկութեան երկնակամարի վրայ։
...Ու այդ կայծակնային շանթարձակումներով վառենք նաեւ խաւարած տները լուսաւորող կարմիր մոմերը, ու նոր գալիքը ողջունելով՝ միմեանց շնորհաւորենք փայլուն Նոր Տարին..., անդունդներում թողնելով տխուր անցեալը...
Շնորհաւոր Նոր Տարի՝ արդարութեան տիրակալութեան վարդագոյն յոյսերով։
Ձերդ՝
ՎԱՐԴԱՆ
Posts
