«ՄԱՐԴՈՒԿ»ՆԵՐ ԴԱՐՁԱԾ՝ ԽԱՂԱԼԻՔՆԵՐԻՆ...
ԿԱՄ 23/4/4–Ի ՆՈՏԱՆԵՐ
Շատ կը ցանկանայի, որ դա՝ ինձ այնքան հարազատ տարածքը իմ սեփական մենաստաը լինէր, թէեւ երբեմն սրտնեղւում եմ դրանից։ Ճիշտն ասած՝ ոչ թէ իրենից, այլ իր նստարաններից, որոնք երբեմն իրենց գիրկն են բացում պատահական ու անծանօթ անցորդների դիմաց՝ այնպիսի պահերին, երբ ինքը նրանց շատ էլ չի կարօտում։
Կամ աւելի ճիշտը՝ միմեանց չեն կարօտում այդ երկուսը՝ նստարանն ու անցորդը։Խօսքն այն զբօսայգու մասին է, որ արդէն տարիներ շարունակ, իր հետ ու իր ծառերի ու նստարանների հետ եմ կիսում իմ յոյզերն ու տագնապները, սրտնեղութիւններս ու ցնծութիւնները, ու ...յաճախ էլ ես եմ լսում նրանց հեքիաթներին։Բայց ես այս անտրամաբանական աշխարհում, տրամաբանական պատճառ ունեմ իրենից, իրենցից սրտնեղւելու համար։
Ձմռանը, երբ մարդիկ ցրտից փախչելով, լքում են այս պարտէզն իր բոլոր հաճելի մասնիկներով, ու կողքից էլ անցնում են արագ քայլերով, ես սիրայօժար կերպով ու ցանկութեամբ եմ այցելում իրեն ու հաճոյքով տեղաւորւում եմ իր այնքան սառ նստարաններին, որոնք այնքան ջերմ խօսքեր ունեն ասելու ինձ...
Իսկ ամռանը, երբ մենք երկուսս էլ հաճոյքով միմեանց կողքին ենք զգում, (ես աւելի շատ քան ինքը), շատ յաճախ, ոչ միայն նստելու տեղ չեմ գտնում այնտեղ, այլ կարծես ծամածռութեամբ ժիժինում են ինձ... իրենց այն տեղը դնելով։ Ի հարկէ նրանց այս վարւելակերպը իրենց չեմ վերագրում, քանի որ նրանք աւելի շատ են շփւում «մարդկանց» հետ, ու վարակւում են դրանցից ոմանց՝ անցանկալի «վարք»ագծերից։
+++
Յամենայն դէպս, ես այդ մենաստան կոչւող պարտէզից, երբեք չեմ սրտնեղւում։ Ես սիրում եմ դրանց (նրանց)՝ տարւայ բոլոր եղանակներում, ու պահերում, բայց ամենաշատը սիրում եմ նրա աշունը եւ գուցէ հէնց դրա համար է, որ ելնելով իմ «էգոիստական» վարքագծից, ոմանց նման ցանկանում են, այդ պարտէզը իր ամբողջութեամբ՝ ինձ պատկանէր...
Ամբողջութեամբ ու ամէն եղանակներում, քանզի դրա ամէն պահն ու ժամանակն ու եղանակն ու երկինքը, ամպամած թէ՝ արեւաշող, խանդավառ, թէ՝ թախծոտ սրտերով այցելուներով... ինձ համար դուրեկան ու մտերիմ էին։ Մէկ խօսքով աշխարհի ամենաանկեղծ ու վճիտ վայրն էր, ու է... Եթէ «մարդիկ» չխանգարեն։
+++
Հակառակ իմ անկեղծ ցանկութեան, Թեհրանի փոքրիկ հրապարակներից մէկում գտնւող 6359 քառակուսի մետր տարածութիւն ունեցող այս հոյակապ հանրային պարտէզը ոչ միայն ինձ չէր կարող պատկանել, գէթ մի պահի համար, եւ որով կարող էի դառնալ դրա «անկաշկանդ» տիրակալ»–ը, բայց այդ էլ չպատահեց... Զարմանա՜լի աշխարհ է... ոմանց համար դա իրականացւում է մէկ ակնթարթում՝ որպէս յաւերժակա՛ն գոյք..., Իսկ իմ յաւերժութեան երկայնութեամբ կատարւած երազանքը՝ ընդամէնը մէկ ակնթարթի պայմանով տիրանալու համար դրան, երբեք չիրականացաւ...
Այդ պարտէզը տիրանալու իմ տենչը գուցէ գալիս էր այն ծառից, որը միշտ էլ յուզել է ինձ։ Այն ծառը, որի ճիւղերի տակ պատսպարում է ինձ ոչ միայն տեղացող անձրեւներից, այլ (երեւակայութեանս մէջ) այնպիսի «մարդկանց»–ից, որոնք ոչ մի ջանք չեն փախցնում ինձ առաջնորդել դէպի ճահիճ ու աւելին՝ ոտքերով ու ճանկերով եւ ամենայն ուժգնութեամբ փորձում են թաղել ինձ այդ ճահճի մէջ...եւ մոռացութեան տալ բոլոր այն յուշերը՝ որոնց հետ ապրում են տարբեր սերունդների մարդիկ... մեր քաղաքում։
Նոյն մտորումների մէջ, ինձ յուշում է իմ այնքան սիրած ծառը թէ՝ «Ա՜յ անբան մա՛րդ, «մարդ»–իկ տաս անգամ 6359 քառակուսի մետրեր են «այս կողմ» – «այնկողմ» անում, առանց...՞–ի, դու ի՞նչ հոգ ես տանում, այս՛ 6359 քառակուսի մետրն էլ քե՛զ...»։ Երանի այդպէս լինէր՝ առանց զեղծումի...
+++
Ծառն ինձ մեօրեայ անտրամաբանական աշխարհում՝ «տրամաբանական» խորհուրդ է տալիս..., բայց հարցը սրանում է՛ թէ այս օրերին՝ ո՞րն է տրամաբանութիւնը, եւ ո՞րը՝ «տրամաբանութին»։ Եւ թէ՝ ո՞րն է դրանց միմեանցից զանազանող սահմանը, դարպասը, որտեղից մուտքը խստիւ արգելւած է ոմանց համար, իսկ ոմանց էլ հրաւէր է ուղւում այնտեղից անցնելու համար...
+++
Տարւայ չորրորդ եղանակի՝ երրորդ ամսւայ 23–րդ օրն է, որ նստած եմ իմ այդ երջանիկ «մենաստան»–ի անկեղծ նստարաններից մէկի վրայ։ Ճիշտն ասած՝ անյարմար եմ զգում այդ նստելու համար, բայց այս անտրամաբանական աշխարհի ամենատրամաբանական կարգն այն է, որ վերջին հաշւով մէկը պիտի նստի միւսի վրայ...։
Ամէն դէպքում բարձրանալու համար՝ մէկ ուրիշը պիտի խորտակւի, բարձրանալու համար՝ ոտքտ պիտի դնել ուրիշի ուսերին, նոյնիսկ եւ մանաւանդ՝ եթէ գիտես, որ ենթական չունի ծանրութիւնտ տանելու կարողութիւնը...։ Այս բացարձակապէս անմարդկային «դաս»–ն ինձ սերտել է տւել շրջակայքս, շրջապատս, քանզի հէնց իմ ուսերից բարձրանալով՝ շատերն են «տեղ հասել»...։
Սակայն շատ լաւ կը լինէր, որ այդպիսիք իրենց զաւթածների վերջաւորութիւնից զեղչէին պատկանելիութեան այդքան գրգռիչ՝ «ս» տառը։ Ճիշտ այնպէս, որ ես երբեք չեմ ասում՝ պարտէզ«ս», մենաստան«ս», ծառ«ս», տուն«ս», եւ բազմաթիւ ուրիշ բաներ, որոնց չունենալու պատճառով չեմ էլ գործածում այդ՝ «ս» տառը։ Բայց ամենայն համարձակութեամբ ու հպարտութեամբ կարող եմ յամառօրէն շեփորել՝ խիղճՍ..., հոգիՍ, գրպանՍ (թէկուզ դատարկ), թէկուզ անարժէք, եւ...
Անցնենք այս «հասարակ» հարցերից, կարեւորն այն է, որ դեկտեմբերի 23–ին երբ աւելի ցուրտ ու ձիւնոտ պայմանների էի սպասում, զարմանալի կերպով՝ դեռ դեղնաւուն ու չորացած տերեւներ են թափւում ծառերից։ Ու այս պահերին մոռանում եմ, որ սրտնեղւած եմ պարտէզից ու ինչո՞ւ եմ սրտնեղւած...+++
Տերեւները թափւում են ու իւրաքանչիւրն իր՝ յատուկ նազանքով, շորորով, պարելով ու ճկունութիւն շաղ տալով, ամաչկոտ աղջկայ երկիւղածութեամբ ու ամօթխածութեամբ...
Ահա թափւում են աչքերիս դիմաց, ոտքերիս առջեւ, ու ամէն ինչ՛ նոյնիսկ տերեւները յուշում են այնպիսիներին, որոնք թւում էր թէ մոռացւել են... Այդ օրը՝ 23/4/03–ին, «իմ» պարտէզում թափւող դեղին ու չորացած տերեւներն օդի մէջ թափառումներով, շորորւելով, օրօրւելով ու խաղ գալով, ինձ իրենց թեթեւ թեւերին առնելով տանում են այն փողոցի այն ծառի տակ, ուր անց եմ կացրել իմ մանկութիւնը։
«Իմ» չէ՝ մեր մանկութիւնը, քանզի իւրաքանչիւր անհատի ամբողջ կեանքի իւրաքանչիւր պահն ու վայրը՝ չի անցնում միայնա՛կ։ Թէեւ ինքս ինձ յաճախ «էգոիստ» եմ համարում, սակայն խորապէս համոզւած եմ, որ կեանքն ու դրա որեւէ ժամանակահատւածը՝ չի կարող անցնի միայնակ... Ու այդ պատճառով է, որ իմ հեքիաթների մէջ՝ միշտ ներկայ են այսօր բացակայ՝ իմ մանկութեան բոլոր ընկերները... առանց ընկերի մանկութիւն չեմ պատկերացնում...
Գուցէ եւ ոչ թէ տերեւները, այլ նրանց օրօրն ու շորորն են մտովին ինձ փոխադրել մեր մանկութիւնն սկսւած, ու նկարագիրը կազմաւորող փողոցն ու ժամանակը։ իր ծառերով ու չոլերով, թէք պատերով ու մութ ջրհորով, դպրոցով ու խանութներով...։ Կարծես դեռ դպրոցի առջեւ «դայի Աւետ»–ն է մեզ դպրոց կանչում, թէ՝ զանգն է հնչել։
«Նարդւան» Մամիկոնն է իր երկար հասակը քարշ տալիս հսկայ պայուսակը թիկունքին յենած, որ վազում է պրն. Մովսէսի ճիպոտի հարւածներից փախչելու համար... ու...։
+++
Տերեւն իր մեղմ վայրէջքով ինձ իջեցնում է 1962–3 թւականների Թեհրանի «Հեշմաթիէ» թաղամասի «Մադադ» փողոցի համար 129 տան առջեւ։ Այնտեղ, ուր ծնւել ու մերւել եմ տեղի մշակոյթի ու սովորութիւնների հետ։ Իր անկեղծութեան, գեղջկական մարդասիրական հասկացութիւններով, մարդկանց ճշմարտասիրութեան փայլատակումներով պսպղող աչքերի հետ, ու... իմ այնքան սիրած՝ «Սահակեան» դպրոցի ամենօրեայ՝ քաղցր հնչող զանգերի մեղեդին ականջներիս։
Դպրոցն արձակւել է, ու մենք «տղերքս» տուն վերադառնալու փոխարէն, փողոցում տօնում ենք այդ տարւայ առաջին ձիւնը՝ որի փաթիլները նոր է սկսել տերեւների նման լողալով ու դրանց հետ միասին սառը գետնի վրայ տեղաւորւում ու պատրաստւում են, որպէսզի մինչեւ գարնան կէսերը փռեն իրենց քոչւորի կարպետը... քոչւորների թաղամասում, որտեղ իւրաքանչիւր ընտանիքի ամբողջ կահոյքը տեղաւորւում էր ընդամէնը՝ մի «գառի»–ի (սայլակ) մէջ...։
+++
Փողոցում մենք «տղերք»ս ազդւած տան միջավայրից, իւրաքանչիւրս լոզունգներ ենք աղաղակում։ «Կէցցէ Աբդոլնասերը...», «Մահ ...»–ին, «Կեցցէ Մոսադեղը», եւ նման կարգախօսներ ու լոզունգներ, որոնք իւրաքանչիւրս լսել էինք մեր ծնողներից՝ երբ իրենց տարեկիցների հետ միասին խցկւում էին մեր տան մեծ ռադիոյի կողքին ու թաքուն–թաքուն ռադիոների հաղորդումներ էին լսում։ Լոնդոնի, Անկարայի, Դելհիի, Մոսկւայի, եւ չգիտեմ էլ ինչ ռադիոկայաններին։
Մեր տարեկիցները ո՛չ Աբդոլնասեր, ո՛չ Մոսադեղ ու ոչ էլ Փիշեւարի կամ Արանի էինք տեսել կամ լսել, պարզապէս մեծերի խաղն էինք խաղում փողոցում։ Ես էլ հօրս ընդօրինակելով ողջունում էի Մոսադեղին ու Աբդոլնասերին, եւ մի քանի ուրիշ քաղաքական դէմքերի, որոնց բնաւ չեմ յիշում։ Այն օրերին, մեր մանկական «տրամաբանութեամբ» կեցցէ–ներ ու մահ–եր էինք բացագանչում, պարզապէս որպէս խաղ... ու ոչ մէկս էլ հաշւի առնելով մեր տարիքն ու հասկացողութիւնը, պատասխանատու էլ չէինք մեր ասածների համար։
Մենք փոքրիկ «մարդուկ»–ների խաղն էինք խաղում։ Դա պարզապէս խաղ էր, որ յաճախ ձիւն տեղալիս բացագանչելով վազում էինք ու մեր երեսը տալիս ձիւնի թարմ փաթիլներին... ինչքա՜ն հաճելի, ինչքա՜ն քաղցր ու ինչքա՜ն դուրեկան խաղ՝ որ չէինք ուզում ո՛չ ձիւնը դադարի տեղալուց ու ոչ էլ մեր ծնողները յանդիմանալով տուն կանչեն մեզ...Եւ ինչպէս ասացի, դա միայն խա՛ղ էր, որով խանդավառւում էինք մենք «տղերքս»։
Իսկ այսօր ցաւով մեր շրջակայքում կան տարիքուվ ու հասակով մեծացած բազմաթիւ մարդուկներ, որոնց նմանատիպի կապիկութիւնները բոլորովին էլ չեն նմանում մանկական անկեղծ խաղի...Նրանք խեղճ ու ողորմութեան արժանի մարդուկներ են, որոնք իրենց չունեցած խիղճն ու բարոյականութիւնը «ղռան»–ի դիմաց աճուրդի են հանում, ու լծւում են այնպիսի կառքերի, որոնց էութիւնն անգամ անծանօթ է նոյնիսկ իրենց՝ խեղճ մարդուկներին...
Այս խղճալի արարածները, նոյնիսկ չգիտեն էլ թէ՝ այդ վարձատրութեան դիմաց, ինչո՞ւ եւ ինչ «յանցանք»–ի համար պիտի վարկաբեկել կամ արատաւորել պատւիրատուի կողմից նշան դրւած մարդկանց ու դրանց հեղինակութիւնը...։
Հեղինակութիւն չունեցող մարդկանց աշխատելաոճն է այս. Բոյկոտի ենթարկել բոլոր նրանց, որոնց գոյութիւնը ոչ միայն խանգարում է յիմար մարդուկներ որսալու, այլ աւելի են բացայայտում նրանց բոբիկութիւնը։ Նոյնիսկ եթէ այդ մարդիկ լին(են) ընդամէնը՝ մի մարդ...
+++
Չգիտեմ ինչո՞ւ խօսքերս հասան մինչեւ այստեղ։ Երեւի ներքին պոռթկում էր, որ անկախ ինձանից, երբ լողում էի մանկական յուշերիս գեղեցիկ ու անկեղծ աշխարհում, մեր «մարդուկ»–ախաղն ինձ յուշեց, որ մի պահ էլ հեռանամ երազանքների աշխարհից ու այս անգամ ոչ թէ՛ հօրս ընդօրինակելով, այլ ինքս բացագանչեմ այն ինչ որ փորձում է (են) խեղդել ինձ... դաւադրաբար։
+++
Այսօր՝ չորրորդ եղանակի երրորդ ամսւայ 23–րդ օրն է ու ես արդէն «իմ» սեփականութիւնը դարձրած՝ 6359 քառակուսի մետր տարածք ունեցող պարտէզում, խլացուցիչ գոյներով պար բռնած տերեւների հետ միասին բախտն ունեցայ մի պահ, որ համազօր էր քանի՜ քանի՜ տարիների երկայնութեան, վայելել մանկութիւնս ու այնքան սիրած ծառը՝ որի տակ պատսպարւելով «պոպոք» էինք խաղում ու անկաշկանդ ու լիաթոք ծիծաղում էինք... անկախ այն իրողութիւնից, որ հէնց նոյն օրերում եւս գոյութիւն են ունեցել այնպիսի թուլամորթ ու տկար նկարագիր ու հեղինակութիւն ունեցող մարդուկներ՝ որոնք խաղ չէին անում, այլ իսկական խաղալիքներ էին, ժամանակի հեղինակազերծւած «հեղինակութիւն»–ների ձեռքում։
Ահա այդ մարդուկներից էր Բարթուղը, որ «Նարդւան» Մամիկոնի հօրը՝ մսամթերքային գործարաններից մէկում աշխատող բանւոր Միսակին ծախեց «ղռան»–ների... դիմաց ու այլեւս ոչ մենք ու ոչ էլ Մամիկոնն իր ընտանիքով չտեսանք նրան...
+++
Ամանորեան սեմին ենք, ու չեմ ցանկանում տօնածառների փայլուն շարիկներով ու պսպղող լապտերով խանդավառւած Ձեր սրտերը պղտորեմ դառը իրողութիւններով, սակայն չեմ էլ ուզում, որ տարեմուտի սեմին, չբացենք մեր միամեայ արարքների տետրակն ու մի պահ չյիշենք թէ՝ անցնող տարւայ ընթացքում մարդ ենք եղել, թէ՝ «մարդուկ»–ներ դարձած խաղալիքներ խաղացնողների ձեռքում...,եւ կամ զօսայգու նստարանների նման մեր գիրկը բացե՞լ ենք արդեօք պատահական անցորդի համար...
+++
Բայց դրանք չեն խանգարում, որ մոռանալ պարտէզ«ս», խիղճս, եւ ներողամիտ՝ հոգիս որոնց ակնաղբիւրը եղաւ «Քուչէ Մադադ»–ը եւ իմ այնքան սիրած՝ «Սահակեան» դպրոցը իր քաղցրահնչիւն զանգակով...
ՁԵՐԴ՝
ՎԱՐԴԱՆ
Posts
1 Պատգամ:
Ուրախ ենք, որ նորից վայելում ենք Ձեր Տրամագիծ յօդւածաշարը իր իւրյատուկ եւ իւրօրինակ ոջով ու թեմաներով։
Յաջողութիւն ձեզ եւ շնորհաւոր Նոր Տարի։
Post a Comment