Բանկոմատի, ֆանի և այլ գիւտերի
հեղինակներն ամերիկահայեր են.
Ներկայացւեց «Ամերիկահայութեան
ներդրումը ԱՄՆ-ում» գիրքը
14:58 • 28.12.10
«Սարդարապատ» շարժման նախաձեռնող խմբի անդամներ Էմիլ Աբրահամեանը և Տիգրան Խզմալեանն այսօր լրագրողների հետ հանդիպմանը ներկայացրեցին 20–րդ դարում հայերի ձեռքբերումներն ու գիւտերը գիտութեան ասպարէզում։
Ինչպէս տեղեկացրեց Տիգրան Խզմալեանը, վերջերս Լոս-Անջելեսում հրատարակւել է արւեստագէտ և հրապարակախօս Ստեփան Պարթամեանի հեղինակած «Ամերիկահայութեան ներդրումը Միացեալ Նահանգներում» գիրքը, որտեղ ներկայացւել են 20-րդ դարի ԱՄՆ հայկական համայնքի գիտնականների, գիւտարարների ամենանշանաւոր յայտնագործութիւններն ու գիւտերը: «Գիրքը մէկ անգամ ևս արձանագրում է, թէ ինչ ներուժ ունի Հայ ժողովուրդը, եթէ ապրում և արարում է ազատութեան, արդարութեան ու օրինականութեան պայմաններում»,– ասաց նա:
Ընդ որում, գրքում արտացոլւած են նաև ԱՄՆ արտօնագրային գործակալութեան կողմից ճանաչւած այդ գիւտերի պաշտօնական արտօնագրերի համարներն ու գրանցման տարեթւերը, ինչն էլ աւելի է արժևորում այդ աշխատութիւնը: Բանախօսների ներկայացրած գիւտերը ներկայացւում են ստորև.
Միացեալ Նահանգներում Հայ ճարտարագիտական մտքի առաջին արտօնագրւած նմուշ է հանդիսանում 1908 թւականին ներկայացւած և 1911 թւականին պաշտօնապէս գիւտ ճանաչւած Գաբրիէլ Կազանջեանի մազերի չորացման սարքը` այսօր համընդհանուր տարածում գտած «ֆանը»:
Տեխնիկական յեղափոխութեան իսկական հերոս կարելի է համարել Ցեղասպանութիւնից հրաշքով փրկւած Ասատուր Սարաֆեանին, որն Ամերիկայում յայտնի է որպէս Օսկար Բենկեր` առասպելական այն ճարտարագէտը, ով յայտնագործել է ինքնաշարժերի աւտոմատ փոխանցման տուփը: 1931 թւականին 1.795.464 համարով արտօնագրւած այս գիւտն 1940 թւականից կիրառւել է ամերիկեան «Օլդսմոբիլ» մակնիշի աւտոմեքենայում:
Նոյն Բենկեր-Սարաֆեանին են պատկանում աւտոսիրողներին քաջ յայտնի բենզինային պոմպի, ինչպէս նաև աւտոիւղի չափիչի գիւտերը:
ԱՄՆ կառավարութեան կողմից Ասատուր Սարաֆեան-Բենկերի ամենաարժէքաւոր յայտնագործութիւններ են համարւել ուղղաթիռի տրանսմիսիայի` Սիկորսկու շարժիչի փոխանցման տուփը, և բազմագոյն տպիչ սարքը։
Մէկ այլ գիւտարար` Արթուր Բուլբուլեանը, 1944 թւականին ստացաւ թիւ 2.348.108 արտօնագիր ամերիկեան օդուժի համար խիստ անհրաժեշտ օդաչուների թթւածնային դիմակ պատրաստելու համար:
Ամենամեծ համբաւ և տարածում ստացած գիւտերից է հանրայայտ Ալէք Մանուկեանի նորամուծութիւնը` իւրայատուկ տեսակի ջրի ծորակը, որը 1969 թւականից կիրառւում է աշխարհում:
Համաշխարհային մեծ տարածում ստացաւ քչերին յայտնի Ստեփան Ստեփանեանի բեռնատարի թափքի վրայ բետոնխառնիչ տեղադրելու գաղափարը, որը յեղափոխեց և խթանեց շինարարական արդիւնաբերութիւնը:
Արժէ յիշատակել աստղաբաշխական քանակով արտադրւող Արտաշէս Հայկանեանի հեղուկ խմիչքների համար ճկուն անկիւնով ծղոտը, կամ «կոկտէյլի փայտիկի» գիւտը (1980 թւական, թիւ 4.216.801 արտօնագիր):
Դժւար է պատկերացնել այսօրւալ քաղաքակրթութիւնը առանց դրամաբաշխային սարքերի, հանրայայտ «բանկոմատի», որի գիւտը պատկանում է Լիւթեր Սիմիջեանին։ Ընդ որում, Սիմիջեանն առանձին արտօնագրել է ինչպէս թղթադրամի, այնպէս էլ` 1965 թւականին` մետաղադրամի համար նախատեսւած բանկոմատի գիւտերը:
1977 թւականին Միքայէլ Տէր-Պօղոսեանը ստեղծել է կոմպիւտերային տոմոգրաֆիայի միջոցով մարդու մարմնի պատկերը վերարտադրող սարքը, ինչը յեղափոխութիւն կատարեց բժշկութեան ոլորտում։
Այսօր միլիոնաւոր մարդկանց կեանք է փրկում միջուկային մագնետիկ ռեզոնանսի սկզբունքով գործող սկաները, առանց որի անհնար է պատկերացնել ժամանակակից առողջապահութիւնը` ախտորոշումից մինչև բուժում: Այդ գիւտը պատկանում է Ռէյմոնդ Դամադեանին։
Հայերի արտօնագրւած գիւտերի մի մասը ներկայացնելուց յետոյ Տիգրան Խզմալեանը նշեց, որ իրենք առաջիկայում այլ գիւտեր էլ կներկայացնեն։ Միաժամանակ, նա մի ուշագրաւ պատմութիւն ներկայացրեց.
«Մեր տւեալներով, մի քանի տարի առաջ Հայաստան է այցելել աշխարհահռչակ գիտնական Ռէյմոնդ Դամադեանը, մագնիսա-ռեզոնանսային ախտորոշման մեթոդի հեղինակը` մեր երկրում այդ եզակի սարքերի արտադրութիւնը կազմակերպելու առաջարկով: Բարձրաստիճան պաշտօնեաները ակնարկել են նրան, որ ազնիւ այս գաղափարի իրականացման համար սփիւռքահայ մասնագէտը պէտք է կատարի որոշակի վճար որոշակի մարդկանց «նւիրատւութեան» ձևով: Աւելորդ է ասել, որ գիտնականը հեռացել է Հայաստանից հիասթափւած ու վիրաւորւած:
Հետևութիւնը մէկն է` մեր Հայրենիքը ի վիճակի է և անպայման կատարելու է գիտական, կրթական, տնտեսական և հասարակական թռիչքային զարգացում, օգտագործելով համայն հայութեան մտաւոր և նիւթական ներուժը: Սակայն դա հնարաւոր է լինելու միմիայն Հայաստանը օկուպացրած ռեժիմից ազատագրելուց յետոյ»։
Ինչպէս տեղեկացրեց Տիգրան Խզմալեանը, վերջերս Լոս-Անջելեսում հրատարակւել է արւեստագէտ և հրապարակախօս Ստեփան Պարթամեանի հեղինակած «Ամերիկահայութեան ներդրումը Միացեալ Նահանգներում» գիրքը, որտեղ ներկայացւել են 20-րդ դարի ԱՄՆ հայկական համայնքի գիտնականների, գիւտարարների ամենանշանաւոր յայտնագործութիւններն ու գիւտերը: «Գիրքը մէկ անգամ ևս արձանագրում է, թէ ինչ ներուժ ունի Հայ ժողովուրդը, եթէ ապրում և արարում է ազատութեան, արդարութեան ու օրինականութեան պայմաններում»,– ասաց նա:
Ընդ որում, գրքում արտացոլւած են նաև ԱՄՆ արտօնագրային գործակալութեան կողմից ճանաչւած այդ գիւտերի պաշտօնական արտօնագրերի համարներն ու գրանցման տարեթւերը, ինչն էլ աւելի է արժևորում այդ աշխատութիւնը: Բանախօսների ներկայացրած գիւտերը ներկայացւում են ստորև.
Միացեալ Նահանգներում Հայ ճարտարագիտական մտքի առաջին արտօնագրւած նմուշ է հանդիսանում 1908 թւականին ներկայացւած և 1911 թւականին պաշտօնապէս գիւտ ճանաչւած Գաբրիէլ Կազանջեանի մազերի չորացման սարքը` այսօր համընդհանուր տարածում գտած «ֆանը»:
Տեխնիկական յեղափոխութեան իսկական հերոս կարելի է համարել Ցեղասպանութիւնից հրաշքով փրկւած Ասատուր Սարաֆեանին, որն Ամերիկայում յայտնի է որպէս Օսկար Բենկեր` առասպելական այն ճարտարագէտը, ով յայտնագործել է ինքնաշարժերի աւտոմատ փոխանցման տուփը: 1931 թւականին 1.795.464 համարով արտօնագրւած այս գիւտն 1940 թւականից կիրառւել է ամերիկեան «Օլդսմոբիլ» մակնիշի աւտոմեքենայում:
Նոյն Բենկեր-Սարաֆեանին են պատկանում աւտոսիրողներին քաջ յայտնի բենզինային պոմպի, ինչպէս նաև աւտոիւղի չափիչի գիւտերը:
ԱՄՆ կառավարութեան կողմից Ասատուր Սարաֆեան-Բենկերի ամենաարժէքաւոր յայտնագործութիւններ են համարւել ուղղաթիռի տրանսմիսիայի` Սիկորսկու շարժիչի փոխանցման տուփը, և բազմագոյն տպիչ սարքը։
Մէկ այլ գիւտարար` Արթուր Բուլբուլեանը, 1944 թւականին ստացաւ թիւ 2.348.108 արտօնագիր ամերիկեան օդուժի համար խիստ անհրաժեշտ օդաչուների թթւածնային դիմակ պատրաստելու համար:
Ամենամեծ համբաւ և տարածում ստացած գիւտերից է հանրայայտ Ալէք Մանուկեանի նորամուծութիւնը` իւրայատուկ տեսակի ջրի ծորակը, որը 1969 թւականից կիրառւում է աշխարհում:
Համաշխարհային մեծ տարածում ստացաւ քչերին յայտնի Ստեփան Ստեփանեանի բեռնատարի թափքի վրայ բետոնխառնիչ տեղադրելու գաղափարը, որը յեղափոխեց և խթանեց շինարարական արդիւնաբերութիւնը:
Արժէ յիշատակել աստղաբաշխական քանակով արտադրւող Արտաշէս Հայկանեանի հեղուկ խմիչքների համար ճկուն անկիւնով ծղոտը, կամ «կոկտէյլի փայտիկի» գիւտը (1980 թւական, թիւ 4.216.801 արտօնագիր):
Դժւար է պատկերացնել այսօրւալ քաղաքակրթութիւնը առանց դրամաբաշխային սարքերի, հանրայայտ «բանկոմատի», որի գիւտը պատկանում է Լիւթեր Սիմիջեանին։ Ընդ որում, Սիմիջեանն առանձին արտօնագրել է ինչպէս թղթադրամի, այնպէս էլ` 1965 թւականին` մետաղադրամի համար նախատեսւած բանկոմատի գիւտերը:
1977 թւականին Միքայէլ Տէր-Պօղոսեանը ստեղծել է կոմպիւտերային տոմոգրաֆիայի միջոցով մարդու մարմնի պատկերը վերարտադրող սարքը, ինչը յեղափոխութիւն կատարեց բժշկութեան ոլորտում։
Այսօր միլիոնաւոր մարդկանց կեանք է փրկում միջուկային մագնետիկ ռեզոնանսի սկզբունքով գործող սկաները, առանց որի անհնար է պատկերացնել ժամանակակից առողջապահութիւնը` ախտորոշումից մինչև բուժում: Այդ գիւտը պատկանում է Ռէյմոնդ Դամադեանին։
Հայերի արտօնագրւած գիւտերի մի մասը ներկայացնելուց յետոյ Տիգրան Խզմալեանը նշեց, որ իրենք առաջիկայում այլ գիւտեր էլ կներկայացնեն։ Միաժամանակ, նա մի ուշագրաւ պատմութիւն ներկայացրեց.
«Մեր տւեալներով, մի քանի տարի առաջ Հայաստան է այցելել աշխարհահռչակ գիտնական Ռէյմոնդ Դամադեանը, մագնիսա-ռեզոնանսային ախտորոշման մեթոդի հեղինակը` մեր երկրում այդ եզակի սարքերի արտադրութիւնը կազմակերպելու առաջարկով: Բարձրաստիճան պաշտօնեաները ակնարկել են նրան, որ ազնիւ այս գաղափարի իրականացման համար սփիւռքահայ մասնագէտը պէտք է կատարի որոշակի վճար որոշակի մարդկանց «նւիրատւութեան» ձևով: Աւելորդ է ասել, որ գիտնականը հեռացել է Հայաստանից հիասթափւած ու վիրաւորւած:
Հետևութիւնը մէկն է` մեր Հայրենիքը ի վիճակի է և անպայման կատարելու է գիտական, կրթական, տնտեսական և հասարակական թռիչքային զարգացում, օգտագործելով համայն հայութեան մտաւոր և նիւթական ներուժը: Սակայն դա հնարաւոր է լինելու միմիայն Հայաստանը օկուպացրած ռեժիմից ազատագրելուց յետոյ»։
Tert.am
Posts
0 Պատգամ:
Post a Comment