ՀԱՅ ԵՒ ԹՈՒՐՔ ՀԵՂԻՆԱԿՆԵՐԻ ԳԻՐՔ`
«ԽՕՍԵԼՈՎ ՄԻՄԵԱՆՑ ՀԵՏ» !!!
«Խօսելով միմեանց հետ։ Անձնական յիշողութիւններ անցեալի մասին Հայաստանում եւ Թուրքիայում». այսպիսի վերնագրով Հայ եւ թուրք հեղինակների գիրք է հրատարակւել, որ
ը տպագրւել է երեք լեզուներով` հայերէն, թուրքերէն եւ անգլերէն։
Գրքի առաջին մասը` «Ափսոս, որ նրանք չմնացին» ենթավերնագրով, գրել է Ստամբուլի Սաբանչի համալսարանի պրոֆեսոր Լեյլա Նեզին։ Երկրորդ մասը` «Ո՞ւմ ներել։ Ի՞նչ ներել» ենթավերնագրով, գրել է Հայաստանի Գիտութիւնների ազգային ակադեմիայի Ազգագրութեան ինստիտուտի պրոֆեսոր Հրանուշ Խառատեան-Առաքելեանը:
Այս մասում 1915-ի ցեղասպանութիւնից փրկւած մի կնոջ պատմութիւն է, որը փոխանցել է նրա ազգականը. - «Տատիկիս ամբողջ կեանքի ընթացքում ոչինչ չէր ուրախացնում։ Նա մահացաւ ցաւերի մէջ` միշտ կրկնելով, որ դա հատուցում է իր գործած մեղքի համար։ Նա գաղթի ճանապարհին էր թողել իր փոքրիկ աղջկան։ Դա շատ տխուր պատմութիւն է։ Ճանապարհին նրանք ոչ մի ուտելիք չեն կարողացել գտնել։ Նրանք չորս երեխայ են ունեցել։ Փոքրիկ աղջիկն ամբողջ ժամանակ լաց է եղել։ Թուրք զինւորը անընդհատ խփել է նրան ու կարգադրել, որ արագ քայլի, յետ չընկնի։ Պապս ասել է` «արի թողնենք աղջկան այստեղ, ճանապարհին, իսկ մենք գնանք, մենք կարող ենք փրկել միայն մեր երեք տղաներին»։
Այս պատմութիւնը ներկայացնողը որոշ դադարից, մտքերը հաւաքելուց յետոյ ասել է. - «Տատիկս երկար էր մահանում… Նա բացում էր աչքերն ու ասում, որ տանջւում է ճանապարհին թողած երեխայի համար»։
Իսկ թուրք հեղինակը գրքի իր հատւածի համար վերնագիր է ընտրել մի թուրք երիտասարդի խօսքերը` «ափսոս նրանք չմնացին»։
Սա 1960-ականների սկզբին կենտրոնական Անատոլիայի Ակչեիր քաղաքի դպրոցի աշակերտ Քամալի պատմութիւնն է։
Նրանք որոշել են լքւած եկեղեցում թատրոն բացւել։ Սկսել են մաքրել տարիներով հաւաքւած փոշին։ Ինչ-որ մեկը խողովակով ջրի շիթը ուղղել է պատերի վրայ, ու եկեղեցու պատերին որմնանկարներ են յայտնւել, որոնք չէին երեւում, քանի որ եկեղեցու պատերը սպիտակեցւած էին, որպէսզի ոչ մէկը չիմանայ, որ այնտեղ հայեր են ապրել։ Քամալն ուրախացել է որմնանկարները վերագտնելու համար, որ արւել էին մարդկանց կողմից, որոնց մասին մանկութիւնից նա արհամարհական «գեաւուր» բառը գիտէր, ու փոխարէնը շատ է տխրել, որ եկեղեցու պատերը սպիտակեցւել են։
Գրքի հայկական մասը թուրքերէն թարգմանել է ստամբուլահայ Ալին Օզինեանը։
«Ազատութիւն» ռադիոկայանի հետ գրաւոր հարցազրոյցում` Facebook-ով Ալին Օզինեանն ասաց, թէ իրեն խորապէս հետաքրքրել են այս ուսումնասիրութիւնները` որպէս համեմատաբար նոր խօսք Հայաստանի եւ Թուրքիայի պատմութեան ծալքերը բացայայտելու ասպարէզում։ Պատմողները այս իրադարձութիւններին անմիջականօրէն չեն մասնակցել, սակայն դրանք պահպանւել են իրենց ընտանիքների պատմութիւններում։
Ալին Օզինեանը ասաց, որ նման պատմութիւններ կային նաեւ իրենց ընտանիքում, ու հետազոտութեան թարգմանութիւնը իր համար ունէր նաեւ անմիջական նշանակութիւն։
Նա նշեց, որ գիրքը հասցէագրւած է Հայաստանում եւ Թուրքիայում բնակւող կոնկրետ մարդկանց, որոնք կարծես մինչեւ այժմ դուրս են մնացել Հայ - թրքական յարաբերութիւններով զբաղւող հետազոտողների, քաղաքական գործիչների ուշադրութիւնից։ Ե'ւ հայ, ե'ւ թուրք հասարակութիւններում անցեալը մեծ ճնշում ունի ներկայի վրայ, եւ առանձնայատուկ հետաքրքրութիւն է ներկայացնում, թէ ինչպէս է այդ անցեալն ընկալւում անհատների կողմից։
Ալին Օզինեանը նաեւ նշեց, որ անհատական պատմութիւնները կողք-կողքի մի գրքում ընդգրկելը ե'ւ Թուրքիայում, ե'ւ Հայաստանում մարդկանց միմեանց հետ շփւելու եզակի հնարաւորութիւն է տալիս։
Այս գրքի մասին կիրակի օրը գրել եւ գրքից հատւածներ է ներկայացրել թրքական «Զաման» թերթը։ Ալին Օզինեանը «Զաման»-ին ասել է. - «Բանաւոր պատմութիւնները երեւի ամենառոմանտիկ ճանապարհն են պատմութիւնը պահպանելու համար։ Այս պատմութիւնները շատ տպաւորիչ են»։ Նա նաեւ ասել է, որ գիրքը կօգնի մարդկանց աւելի շատ պատմութիւններ պատմել, որոնք նրանք սովորաբար թաքցնում են։
Գրքում նաեւ նշւած է, որ հիմա հայերը կարողանում են այցելել Թուրքիա. - «Մարդիկ գնում են եւ փնտրում իրենց նախնիների գիւղերը։ Երբեմն նաեւ տները, որտեղ ապրել են իրենց նախնիները։ Կարեւոր վայրերի` գերեզմանոցների, եկեղեցիների, սրբավայրերի, ծառերի, անտառների մասին պատմել են նրանց պապերը»։
ը տպագրւել է երեք լեզուներով` հայերէն, թուրքերէն եւ անգլերէն։Գրքի առաջին մասը` «Ափսոս, որ նրանք չմնացին» ենթավերնագրով, գրել է Ստամբուլի Սաբանչի համալսարանի պրոֆեսոր Լեյլա Նեզին։ Երկրորդ մասը` «Ո՞ւմ ներել։ Ի՞նչ ներել» ենթավերնագրով, գրել է Հայաստանի Գիտութիւնների ազգային ակադեմիայի Ազգագրութեան ինստիտուտի պրոֆեսոր Հրանուշ Խառատեան-Առաքելեանը:
Այս մասում 1915-ի ցեղասպանութիւնից փրկւած մի կնոջ պատմութիւն է, որը փոխանցել է նրա ազգականը. - «Տատիկիս ամբողջ կեանքի ընթացքում ոչինչ չէր ուրախացնում։ Նա մահացաւ ցաւերի մէջ` միշտ կրկնելով, որ դա հատուցում է իր գործած մեղքի համար։ Նա գաղթի ճանապարհին էր թողել իր փոքրիկ աղջկան։ Դա շատ տխուր պատմութիւն է։ Ճանապարհին նրանք ոչ մի ուտելիք չեն կարողացել գտնել։ Նրանք չորս երեխայ են ունեցել։ Փոքրիկ աղջիկն ամբողջ ժամանակ լաց է եղել։ Թուրք զինւորը անընդհատ խփել է նրան ու կարգադրել, որ արագ քայլի, յետ չընկնի։ Պապս ասել է` «արի թողնենք աղջկան այստեղ, ճանապարհին, իսկ մենք գնանք, մենք կարող ենք փրկել միայն մեր երեք տղաներին»։
Այս պատմութիւնը ներկայացնողը որոշ դադարից, մտքերը հաւաքելուց յետոյ ասել է. - «Տատիկս երկար էր մահանում… Նա բացում էր աչքերն ու ասում, որ տանջւում է ճանապարհին թողած երեխայի համար»։
Իսկ թուրք հեղինակը գրքի իր հատւածի համար վերնագիր է ընտրել մի թուրք երիտասարդի խօսքերը` «ափսոս նրանք չմնացին»։
Սա 1960-ականների սկզբին կենտրոնական Անատոլիայի Ակչեիր քաղաքի դպրոցի աշակերտ Քամալի պատմութիւնն է։
Նրանք որոշել են լքւած եկեղեցում թատրոն բացւել։ Սկսել են մաքրել տարիներով հաւաքւած փոշին։ Ինչ-որ մեկը խողովակով ջրի շիթը ուղղել է պատերի վրայ, ու եկեղեցու պատերին որմնանկարներ են յայտնւել, որոնք չէին երեւում, քանի որ եկեղեցու պատերը սպիտակեցւած էին, որպէսզի ոչ մէկը չիմանայ, որ այնտեղ հայեր են ապրել։ Քամալն ուրախացել է որմնանկարները վերագտնելու համար, որ արւել էին մարդկանց կողմից, որոնց մասին մանկութիւնից նա արհամարհական «գեաւուր» բառը գիտէր, ու փոխարէնը շատ է տխրել, որ եկեղեցու պատերը սպիտակեցւել են։
Գրքի հայկական մասը թուրքերէն թարգմանել է ստամբուլահայ Ալին Օզինեանը։
«Ազատութիւն» ռադիոկայանի հետ գրաւոր հարցազրոյցում` Facebook-ով Ալին Օզինեանն ասաց, թէ իրեն խորապէս հետաքրքրել են այս ուսումնասիրութիւնները` որպէս համեմատաբար նոր խօսք Հայաստանի եւ Թուրքիայի պատմութեան ծալքերը բացայայտելու ասպարէզում։ Պատմողները այս իրադարձութիւններին անմիջականօրէն չեն մասնակցել, սակայն դրանք պահպանւել են իրենց ընտանիքների պատմութիւններում։
Ալին Օզինեանը ասաց, որ նման պատմութիւններ կային նաեւ իրենց ընտանիքում, ու հետազոտութեան թարգմանութիւնը իր համար ունէր նաեւ անմիջական նշանակութիւն։
Նա նշեց, որ գիրքը հասցէագրւած է Հայաստանում եւ Թուրքիայում բնակւող կոնկրետ մարդկանց, որոնք կարծես մինչեւ այժմ դուրս են մնացել Հայ - թրքական յարաբերութիւններով զբաղւող հետազոտողների, քաղաքական գործիչների ուշադրութիւնից։ Ե'ւ հայ, ե'ւ թուրք հասարակութիւններում անցեալը մեծ ճնշում ունի ներկայի վրայ, եւ առանձնայատուկ հետաքրքրութիւն է ներկայացնում, թէ ինչպէս է այդ անցեալն ընկալւում անհատների կողմից։
Ալին Օզինեանը նաեւ նշեց, որ անհատական պատմութիւնները կողք-կողքի մի գրքում ընդգրկելը ե'ւ Թուրքիայում, ե'ւ Հայաստանում մարդկանց միմեանց հետ շփւելու եզակի հնարաւորութիւն է տալիս։
Այս գրքի մասին կիրակի օրը գրել եւ գրքից հատւածներ է ներկայացրել թրքական «Զաման» թերթը։ Ալին Օզինեանը «Զաման»-ին ասել է. - «Բանաւոր պատմութիւնները երեւի ամենառոմանտիկ ճանապարհն են պատմութիւնը պահպանելու համար։ Այս պատմութիւնները շատ տպաւորիչ են»։ Նա նաեւ ասել է, որ գիրքը կօգնի մարդկանց աւելի շատ պատմութիւններ պատմել, որոնք նրանք սովորաբար թաքցնում են։
Գրքում նաեւ նշւած է, որ հիմա հայերը կարողանում են այցելել Թուրքիա. - «Մարդիկ գնում են եւ փնտրում իրենց նախնիների գիւղերը։ Երբեմն նաեւ տները, որտեղ ապրել են իրենց նախնիները։ Կարեւոր վայրերի` գերեզմանոցների, եկեղեցիների, սրբավայրերի, ծառերի, անտառների մասին պատմել են նրանց պապերը»։
Հրաչ Մելքումեան
«ԱԶԱՏՈՒԹԻՒՆ»
Posts
0 Պատգամ:
Post a Comment