ՄԵՆՔ ԿՈՐՑՐԻՆՔ ՄԵՐ ՈԳԻՆ, ՈՐԸ 88-ԻՆ ՄԵԶ
ԱՄԲՈԽԻՑ՝ ԱԶԳ ԴԱՐՁՐԵՑ
Հարցազրոյց կինոռեժիսոր Տիգրան Խզմալեանի հետ
Արփի Մախսուդեան
- Դուք վերջերս յայտարարել էք, որ երկու տասնամեակ առաջ Հայաստանն ընտրեց զարգացման սխալ ուղի: Ի՞նչ ուղու մասին է խօսքը:
- Մենք պէտք է խիզախութիւն ունենանք ու ինքներս մեզ խոստովանենք, որ մեր երրորդ հանրապետութիւնը ձախողւեց:
Ձախողւեց բոլոր ոլորտներում, միգուցէ շախմատը միակ բացառութիւնն է, թէև չգիտեմ՝ որքանով է շախմատը կապւած պետականութեան հետ, ամէն դէպքում՝ Տիգրան Պետրոսեանի օրինակը դա չի ապացուցում:
Մենք ձախողւեցինք տնտեսապէս, դա ակնյայտ է, քանի որ բոլորի գրպաններն այդ մասին են խօսում, մենք ձախողւեցինք քաղաքական առումով, ձախողւեցինք գաղափարական, բարոյահոգեբանական առումներով: Մենք ջարդւած ենք, ինչպէս ապակի:
Կայ մի պարզ հաշւարկ. միջին, անգամ ոչ ամենահարուստ օլիգարխը, ասենք՝ մի խոշոր կաշառակեր, որը գռփում է տարեկան երեսուն միլիոն դոլար, մեր երկրի համար սովորական երևութ է:
Այս պարագայում մենք արձանագրում ենք, որ նա հարիւր հազար անգամ աւելի շատ փող ունի, քան դպրոցի ուսուցիչը: Սա նշանակում է, որ 2,5 միլիոն ազգաբնակչութիւն ունեցող երկիրը, որն ունի ընդամէնը 20 տարւայ պատմութիւն՝ ազատ շուկայական յարաբերութիւնների ովկիանոսում, ձախողւել է: Մենք ստեղծել ենք երկիր 44-48 ընտանիքի համար: Այս ամէնի մէջ ամենածանրն այն է, որ մենք կորցրինք մեր ոգին, որը 88-ին մեզ ամբոխից ազգ դարձրեց:
Մենք կորցրինք եղբայրութեան, համերաշխութեան ոգին, որը մեզ օգնեց դիմակայել երկրաշարժին, շրջափակմանը, օգնեց յաղթել պատերազմում:
- Ի՞նչը կամ ո՞վ դատապարտեց հասարակութեանը, ստիպեց գնալ սխալ ուղիով և ձախողել:
- Մենք կատարեցինք տարօրինակ եզրայանգումներ և ընտրեցինք զարգացման թուրքական մոդելը՝ քեմալիստական մոդելը, և քսան տարի է՝ փորձում ենք դառնալ Թուրքիա: Իզուր չէ, որ վերջին քաղաքական զարգացումները նորից մեր իշխանութիւններին դրդում են այդ ուղղութեամբ: Մենք չընտրեցինք իրանական մոդելը, որտեղ կեանքը հիմնւած է հոգևոր արժէքների վրայ:
Մենք ընտրեցինք շուկայական, փողի գոյն ունեցող աստւածներին: Սա վերաբերում է անգամ եկեղեցուն: Սա մեզ բերեց կործանարար արդիւնքի. եթէ մենք դեռ ժամանակ ունենք, ապա այդ ժամանակը պէտք է փորձենք օգտագործել՝ փոխելով երկրի, չեմ էլ կարող ասել՝ զարգացման ընթացքը: Կարծում եմ, որ ելքը սոցիալական յարաբերութիւնների, սեփականութեան վերանայումն է:
Երկրի հարստութիւնը չի կարող բաշխւել մի քանի տասնեակ մարդկանց միջև: Մենք վաճառեցինք հնարաւոր ու անհնար ամէն ինչ: Վաճառեցինք ու վերավաճառեցինք գործարանները, երկաթուղին ու մշակութային բոլոր հնարաւոր ոլորտները, որոնք հիմայ կոչւում են «օբյեկտներ»: Իսկ վերջերս էլ այսպէս կոչւած իշխանական վերնախավը սկսել է սակարկել հայրենի հողը:
Պարզապէս ապշած եմ. կայ՞ մի երկիր, որտեղ մարդիկ խելացի դէմքով, վեհ կեցւածքով ամբիոններից կամ հեռուստաէկրաններից կը քննարկեն հայրենի հողի սակարկումը: Այսօր մեզ մօտ քաղաքագէտները, հասարակական ու քաղաքական իրենց գործիչներ անւանող մարդիկ լուրջ դէմքով դա են անում, և նրանց դրա համար չեն դատում կամ կախաղան չեն հանում:
Սա սկսւեց ո՛չ երէկ, ո՛չ մէկ տարի առաջ, բայց խորացաւ 2008թ. մարտի 1-ին, քանի որ իշխանութեան և հասարակութեան աճող օտարացումն այդ օրը դարձաւ անդունդ: Մարտի 1-ին պետութիւնը սկսեց սպանել սեփական քաղաքացիներին: Այս ամէնի մէջ ամենաողբերգականն այն էր, որ մարտի 1-ից յետոյ իրենց մտաւորական վերնախաւ անւանող մարդիկ, ովքեր պարտաւոր են նման իրավիճակում պաշտպանել զոհին, լաւագոյն դէպքում լռեցին, իսկ վատագոյն դէպքում ծախւեցին, սակարկեցին և սկսեցին բացէիբաց պաշտպանել դահիճներին:
Տեղի է ունենում ազգի դեգրադացում, և այդ դեգրադացման պսակն այն է, որ այսօր բացէիբաց խօսում են հողերը յանձնելու մասին: Ոչ ոք չի պահանջում և ոչ ոք բարոյական իրաւունք չունի, նախադէպ չկայ նման բան պահանջելու համար: Ո՞վ, Ռուսաստա՞նն է վերադարձրել Կուրիլեան կղզիները, կամ ԱՄՆ-ը՝ Ալեասկան, թէ՞ Ֆրանսիան Կորսիկան ճանաչել է անկախ պետութիւն, կամ էլ Իսպանիան բասկերին է նւիրել բասկերի երկիրը: Ոչ ոք, բացի Ադրբեջանից և Թուրքիայից, մեզանից նման բան չի պահանջում:
- Այսօր ազգայնականներն ու լիբերալներն իրենց նեղ քաղաքական շահերից են մեկնաբանում զարգացումները հայ-թուրքական յարաբերութիւններում: Դուք դրանում վտանգ տեսնո՞ւմ էք:
- Այսօր կամ վաղը մեր անունից կարող են փորձել ստորագրել Թուրքիայի տարածքային ամբողջականութիւնը ճանաչող փաստաթուղթ: Կարծես թէ ազգի 3/4 մասը, որը Սփիւռքում է հէնց այդ Ցեղասպանութեան պատճառով, որևէ մէկին լիազօրել է նման բան անել: Սա վերաբերում է նաև Արցախին: Հնարաւոր է, որ որոշ ժամանակ արցախեան խնդիրը մի քանի ամսով հետ մղւի, քանի որ հիմա քաղաքական խաղացողների համար աւելի կարևոր է հայ-թուրքական սահմանը, բայց Արցախի հերթն էլ կը գայ:
Այս պայմանագրի ստորագրումը նշանակում է, որ տարածաշրջանում կատարւելու են հսկայական աշխարհաքաղաքական փոփոխութիւններ, որոնցից հիմնականն այն է, որ Ռուսաստանը դուրս է մղւում Հարավային և Հիւսիսային Կովկասից: Սա Արևմուտքի հիմնական շահն է, իսկ մենք նոյնիսկ չենք էլ պարզել՝ դա մեզ համար շահեկա՞ն է, թէ՞ ոչ: Սա վերաբերում է քաղաքականութեանը, սակայն սա նաև տնտեսութիւն է, հոգևոր-մշակութային արժէքների ընտրութիւն:
Հարց եմ տալիս՝ ինչպէ՞ս է պատահել, որ մեր երրորդ նախագահը, մեր պաշտպանութեան նախարարը, որոնք անցել են պատերազմի բովով, յանկարծ պատրաստւում են ստորագրել կամ քննարկել հարցեր, որոնք առնւազն տարօրինակ է սակարկութեան դնելը: Ինչպէ՞ս է պատահում, որ սրանք յանկարծ դառնում են ապազգային կամ հակազգային գործիչներ: Ես հարցին կը պատասխանեմ. խնդիրը ոչ թէ ազգային, այլ դասակարգային շահերի հարցն է:
Մեր ղեկավարները 20 տարի առաջ ընտրեցին այնպիսի տնտեսական և հոգևոր զարգացման ուղի, որը բերեց երկրի սոցիալական բևեռացման: Ստեղծւեց ֆեոդալաբուրժուական դասակարգ, որի շահերը պաշտպանում են իշխանութեան հասած մարդիկ, քանի որ նրանք ներկայացնում են հէնց այդ դասակարգը: Դասակարգային շահերից ելնելով էլ՝ երկիրը հասցրին այս վիճակին: Ի՞նչ շահ ունի Հայաստանը Թուրքիայի հետ սահմանը բացելով:
Ասում են՝ կէժանանան կոմունիկացիաները... որից կը շահի դարձեալ օլիգարխը: Ո՞րն է այն շահը, որին պիտի զոհաբերենք մեր անկախութեան և ազատութեան վերջին փշրանքները: Ես դա չեմ հասկանում և իմ անունից որևէ մէկի չեմ լիազօրել դրա համար: Հայ-թուրքական յարաբերութիւնները սպառնում են ոչ այնքան հայ պետականութեանը, որքան սպառնում և սպանում են հայ հոգին Սփիւռքում:
- Ընդդիմութիւնն առաջարկում է իշխանափոխութիւն սահմանադրական ճանապարհով: Դուք դա համարում էք տեղափոխութիւն, ոչ թէ յեղափոխութիւն: Այդ դէպքում՝ ո՞րն է ճիշտ ճանապարհը:
- Իհարկէ՝ յեղափոխականը: Յեղափոխութիւնը միայն քարերով ապակի ջարդելը չէ, յեղափոխութիւնն աշխատանք է: Քանի որ մեզ մօտ տեղի չի ունենում էվոլյուցիա, այլ՝ դեվոլյուցիա, դեգրադացում. դրան էվոլյուցիա հակադրելը ծիծաղելի է, մենք այդքան ժամանակ չունենք: Մարտահրավէրները, որոնք ծառացել են մեր առաջ, պահանջում են պատասխան հէնց հիմա, և եթէ մենք ուշանանք, կը կորցնենք մեր երկիրը: Եթէ մարդիկ մի վայրկեան անջատեն Հ1-ը և նայեն իրենց ոտքերի տակ, կը տեսնեն, որ խոտն այրւում է մեր ոտքերի տակ:
Իշխանութիւնը, եթե անշնորհք է, նա պէտք է հեռանայ: Մեր իշխանութիւնները բոլոր պարագաներում պարտւել են, սակայն շարունակում են պնդել, որ ամէն բան լաւ է: Ելքն այս վիճակից այն է, որ իշխանութիւնը պէտք է վերադարձնել աշխատանքային ժողովրդին, պէտք է վերականգնել արհմիութիւնները:
Հէնց այս օրերին Ալավերդիում տեղի է ունենում գործադուլ: Որտե՞ղ են իրենց սոցիալիստ կամ կոմունիստ անւանող կուսակցութիւնները. նրանք չկան, նրանք վաղուց վաճառւել են իշխանութիւններին: ժողովրդին պէտք է պաշտպանի իրական ընտրւած իշխանութիւնը, պէտք է պաշտպանի Ազգային ժողովը, իրական Ազգային ժողովը, ոչ թէ ...
- Դուք ասել էք՝ ամէն բան փոխելու, ուղղելու համար պէտք է վերադառնալ այնտեղ, որտեղից սկսւել է իշխանութեան սեփականաշնորհումը: Ի՞նչ էք առաջարկում՝ ապասեփականաշնորհել և նորից սեփականաշնորհե՞լ: Ո՞րն է այդ դէպքում որակական փոփոխութիւնը:
- Բնականաբար, խօսքը ոչ թէ վարսավիրանոցների կամ կօշկակարների կրպակների մասին է: Խօսքը խոշոր կապիտալի մասին է: Պէտք է սկսել գոյքագրումից, պէտք է նայել՝ ի՞նչ օրինական հիմունքներով են դրանք սեփականաշնորհւել: Սեփականաշնորհումն անցել է խարդախ մեթոդներով, և այս ամէնը պէտք է վերանայւի: Եթէ անհրաժեշտ լինի այն ծիծաղելի գումարները, որ այսօրւայ տէրերը վճարել են դրանց համար, բիւջէից նրանց կը վերադարձւի:
Պետութիւնը պարտաւոր է ունենալ վերահսկիչ դեր: Այսօր աշխարհում ազգայնացնում են խոշորագոյն ձեռնարկութիւնները, որից յետոյ միայն հասարակութիւնը վերագործարկում է այդ ոլորտը՝ ելնելով ոչ թէ օլիգարխների, այլ հասարակութեան շահերից:
- Ինչո՞ւ Հայաստանում չկան իրական ձախ գաղափարներ կրող կուսակցութիւններ:
- Ինչո՞ւ չկան ձախ գաղափարներ, քանի որ, ցաւօք, այս պայմաններում և՛ իշխանութիւնները, և՛ ընդդիմութեան հիմնական մասը ներկայացնում են նուն բուրժուաֆէոդալական դասակարգը: Մեր հասարակութիւնում կան բանւորներ, բայց չկայ բանւորական դասակարգ, կան մտաւորականներ, չկայ մտաւորականութիւն, կան ֆուտբոլիստներ, չկայ ֆուտբոլ: Չարէնցն ասել է. «Ո՛վ հայ ժողովուրդ, քո միակ փրկութիւնը քո հաւաքական ուժի մէջ է»:
Մենք հաւաքական չենք: Հիմա մեզ տրւած է վերջին շանսը, և եթէ մենք չհաւաքագրենք իրական ազգային ուժեր, մենք կը կորցնենք մեր հոգին, այն, ինչ Հային դարձնում է Հայ: •
«ԿԱՊԻՏԱԼ»
Posts
0 Պատգամ:
Post a Comment