6 եւ 7 Սեպտեմբերին, 54 տարի առաջ, թրքական այլամերժութեան, հիւանդագին ազգայնամոլութեան եւ բարբարոսական վայրագութեան մի ահաւոր «խրախճանք» կազմակերպոեց Կոստանդնուպոլսի փողոցների մէջ։
Սեպտեմբեր 6ի երեկոյեան սկսաւ եւ մինչեւ 7 Սեպտեմբերի կէսօրը շարունակւեց մոլեգնած թրքական ամբոխի կատաղի յարձակումը ամէն ինչի վրայ, որ յունական էր։ Պատահական յոյն անցորդներ, յունական խանութներ եւ հաստատութիւններ ու յոյների բնակարանները անխտիր թրք
ական խժդժութեանց թիրախ դարձան։
Խոշտանգումներից անմասն չմնացին նաեւ պատահական այն անցորդներն ու հաստատութիւնները, որոնք թուրք կամ թրքական չէին. այդ առումով հայեր եւս, աւելորդ անգամւայ համար, կրկին ճաշակեցին թրքական մոլեգնութեան դառն բաժակը։
Թուրք ամբոխի իւրայատուկ եւ արիւնալի այդ «խրախճանք»ը պատմութեան մէջ մնաց «Պոլսոյ փոկրոմը» անունով։ Փոկրոմը խլեց յոյն երկու եկեղեցականի եւ 14 հոգիների կեանքը։ Տասնեակներով յոյները ծանրօրէն վնասւեցին։ Հարիւրաւոր յոյն կանայք բռնաբարւեցին եւ դարձեալ հարիւրներով յոյն տղամարդիկ, եթէ թլփատւած չէին, փողոցի վրայ ամբոխի դաշոյններով... թլփատումի ենթարկւեցին։
Նիւթական կորուստների տարողութիւնը աներեւակայելի էր։ Յունական 4500 բնակարաններ, 3500 խանութներ եւ հաստատութիւններ, 90 եկեղեցիներ ու վանքեր, 36 դպրոցներ ու 3 գերեզմանատներ կողոպտւեցին, քանդումի ենթարկւեցին կամ պղծւեցին։ Ընդհանուր վնասի գումարը, այդ ժամանակւայ արժէգնով, աւելի քան 500 միլիոն դոլար գնահատւեց։
Աւելի՛ն. անմիջականօրէն իր պատճառած մարդկային ու նիւթական ծանր կորուստներից այնկողմ, Պոլսոյ փոկրոմը այնպիսի ահաւոր սարսափի մատնեց Պոլսոյ յոյն փոքրամասնութեանը, որ Պոլսի մէջ մինչեւ 1955 ապրող 80–ից 100 հազար յոյներից, այնուհետեւ տարիների վրայ շարունակւած գաղթի հետեւանքով, այսօր մնացել է հազիւ 2000 հազար յոյն։ 
Բայց ինչո՞ւ պատահեցաւ Պոլսի փոկրոմը։ Արդեօք իրապէս եւ միայն թուրք ամբոխի մոլեգնութեա՞ն հետեւանք էր։ Պատմութիւնը շատ ժամանակակից առաջ պարզել էր, որ փաստօրէն Թուրքիայի օրւայ վարչապետ Ատնան Մենտերէսի կառավարութեան եւ իշխանաւոր Դեմոկրաթ կուսակցութեան կողմից կանխօրօք մտայղացւել եւ պետականօրէն - կառավարական ու կուսակցական յատուկ սպասարկութիւնների միջեւ համակարգումով - ծրագրւած, կազմակերպւած ու գործադրւած քաղաքական յանցագործութիւն էր Պոլսոյ փոկրոմը։
1961–ին թրքական դատարանի առջեւ հանւեցին եւ ծանրագոյն մեղադրանքի տակ առնւեցին վարչապետ Մենտերէսը եւ արտաքին գործոց նախարար Զօրլուն, որոնք յանցաւոր գտնւեցին եւ կախաղանով մահապատիժի ենթարկւեցին։ Դատավարութիւնը բացայայտեց, որ Մենտերէսի կառավարութիւնը ուղղակիօրէն պատասխանատու էր գործւած փոկրոմի համար։ Եւ թրքական պետութիւնը, այդպիսով, իր մեղքերը քաււած համարեց ու Թուրքիայի պատմութեան սեւ թղթածրարների փոշեծածկ գզրոցների մէջ նէտեց նաեւ այս մէկը Պոլսոյ փոկրոմի ահաւոր թղթածրարը։
Նոյնիսկ դատավճռով նախատեսւած յոյն համայնքի եւ Թուրքիայի յոյն քաղաքացիներին վնասեց հատուցում կատարելու որոշումը թրքական իշխանութիւնները միայն ձեւականօրէն գործադրեցին. հազիւ 20 տոկոսով վնասից հատուցում կատարեցին փոկրոմի զոհերոին։
Աւելի քան կէս դար անցել է Պոլսոյ փոկրոմից , բայց յոյն ժողովուրդի հետ ամբողջ աշխարհը, յատկապէս հայ ժողովուրդը չի կարող անցեալի ու մոռացութեան փոշեծածկ դարակների մէջ այդպէս նետուած պահել 6-7 Սեպտեմբեր 1955–ի Թուրքիայի պետականօրէն ծրագրած, կազմակերպած եւ կատաղած ամբոխի խժդժութեանց տեսքով գործադրած քաղաքական ոճիրը։
Էապէս եւ ըստ ամենայնի քաղաքական էր ոճիրը, որովհետեւ թրքական իշխանութիւնները մէկ քարով երկու թռչուն որսալու ահաւոր յանցաործութեան դիմեցին։
Մէկ կողմից Կիպրոսի յոյն մեծամասնութեան քաղաքական արդար պահանջները խեղդելու թիրախին էր ուղղւած նրանց հարւածը։ Թրքական կառավարութիւնը փոկրոմով պատասխանեց եւ վիժեցրեց այդ օրերոին Անգլիայում տեղի ունեցող Մ.Ա.Կ.ի յատուկ խորհրդակցութիւնները, որոնք կը փորձէին թրքական իշխանութեանց ստիպել, որպէսզի սանձ դնեն Կիպրոսի թուրք փոքրամասնութեանը գրգռելու Անկարայի հետեւողական քաղաքականութեան։
Միւս կողմից թրքական կառավարութիւնը արմատական հարւած հասցրեց երկրի տնտեսութեան միջնաբերդը հանդիսացող Պոլսի մէջ յոյն գործարարների մրցունակութեան եւ գերակշռութեան‘ հակայոյն կատաղութեան սերմանումով ու բորբոքումով ահի ու սարսափի մատնելով ամբողջ յոյն համայնքին, նպատակ ունենալով ի վերջոյ ձերբազատւել յոյների ֆիզիքական ներկայութենից։
Այսօր արդէն բացայայտւած իրողութիւններ են, որ Պոլսոյ փոկրոմի պատրւակ ծառայած 4 Սեպտեմբեր 1955ի ռումբի պայթումը, Թեսաղոնիկէի թրքական հիւպատոսարանի մէջ, սադրանքն էր նոյնինքն թրքական սպասարկութիւնների։ Հակառակ նրան, որ հիւպատոսարանի պարտէզի մէջ պայթեցւած մի ռումբ էր եղածը եւ միայն ապակիի էր վնաս պատճառել, Սեպտեմբերի 4–ից սկսած, երկու օր շարունակ, թրքական մամուլն ու զանգւածային լրատւութեան միջոցները ողջ աշխարհին յոյների դէմ կատաղի արշաւ ծաւալեցին հակաթուրք ատելութիւն սերմանելու մեղադրանքի տակ առնելով յոյներին, բայց խորքի մէջ նոյնինքն թուրք ամբոխի հակայոյն, այլեւ ազգայնամոլ կատաղութիւնը բորբոքելով։ Այդ քարոզարշաւին զուգահեռ, թրքական սպասարկութիւնները շուրջ 300 հազար սենդիքայականներ հաւաքագրեցին, ինենց եւ կառավարական փոխադրամիջոցներով Պոլիս թափեցին Սեպտեմբերի 6–ին, որպէսզի նրանց առջեւ բաց ասպարէզի վերածեն քաղաքի կենտրոնի առեւտրական շուկաները, Թաքսիմի հրապարակից սկսած, որտեղից ծայր առաւ կատաղի փոկրոմը։
«Մահ Գեաւուրներին», «Յոյները Յունաստան թող գնան» եւ «Պոլիսը զտարիւն թուրքերին է պատկանում» կարգախօսներով‘ ամբոխը կառավարական յատուկ ջոկատների հսկողութեան տակ եւ հրահրումով, գործեց իր խժդժութիւններն ու խոշտանգումները։
Որքան էլ թրքական ամբոխային մոլեռանդութիւնը դերակատար էր, նոյնքան եւ աւելիով չարիքի շղթայազերծումը գործն էր թրքական իշխանութեանց, որոնք վերջին հաշւով քաւութեան նոխազի վերածեցին վարչապետ Մենտերէսնին ու իր կուսակցութեանը։
Այդպիսով լուացւած համարեցին նաեւ իրենց արիւնօտ ձեռքերը։
Ահա թէ ինչո՛՞ւ ոչ միայն յոյն ժողովուրդը, այլեւ ամբողջ աշխարհը, յատկապէս հայ ժողովուրդը իրաւունք չունեն մոռացութեան յանձնելու Պոլսի փոկրոմը, որովհետեւ թրքական իշխանութեանց արիւնոտ ձեռքերը դեռ չեն մաքրւել իրապէ՛ս եւ ի վիճակի են, որեւէ պահի եւ որեւէ կացութեան դէմ յանդիման, վերստին պատուհաս դառնալու թրքական պետութենից արդարութիւն եւ իրաւունք պահանջող որեւէ ժողովուրդի գլխին։
6-7 Սեպտեմբեր 1955–ի Պոլսոի փոկրոմի մոռացութեան գինը կարող է ճակատագրականօրէն աղիտալի լինի, նաեւ ա՛յս օրերին։
Posts
0 Պատգամ:
Post a Comment