Հարցազրոյց Տիգրան Թորոսեանի հետ«Ցաւօք, Հայաստանում շատերն ինքնախաբէութեամբ են զբաղւում».
**–Հայ-թուրքական յարաբերութիւնների ներկայ վիճակին ի՞նչ գնահատական կը տաք:
***-Թէև առաջին հայեացքից իրավիճակը հանդարտ է թւում` հայ-թուրքական արձանագրութիւնների հետ կապւած, բայց իրականում մեծ լարւածութիւն կայ թէ՛ երկրի ներսում, թէ՛ դրսում։ Ցաւօք, անգամ առանց արձանագրութիւնները վաւերացնելու, մենք արդէն ունենք լուրջ կորուստներ։
***-Թէև առաջին հայեացքից իրավիճակը հանդարտ է թւում` հայ-թուրքական արձանագրութիւնների հետ կապւած, բայց իրականում մեծ լարւածութիւն կայ թէ՛ երկրի ներսում, թէ՛ դրսում։ Ցաւօք, անգամ առանց արձանագրութիւնները վաւերացնելու, մենք արդէն ունենք լուրջ կորուստներ։
Կայ Ցեղասպանութիւնների ուսումնասիրութեան միջազգային ընկերակցութիւն, որի նախագահը` Ռ. Սմիթը, վերջերս դիմել է երկրի նախագահին և իր տարակուսանքն է յայտնել ենթայանձնաժողովի ստեղծման դրոյթի կապակցութեամբ, երկու պատճառով. առաջինը, որ ձևակերպումը վիրաւորական է այն բազմաթիւ մասնագէտների, գիտնականների համար, ովքեր տասնեակ տարիներ շարունակ զբաղւել են Հայոց ցեղասպանութեան ուսումնասիրութեամբ և միանշանակ գնահատական են տւել, որ այդ ողբերգական իրադարձութիւնները հէնց ցեղասպանութիւն են։
Եւ այսօր, արձանագրութիւններում ձևակերպում կայ, որ ենթայանձնաժողովը պէտք է զբաղւի «անաչառ գիտական ուսումնասիրութիւններով»։ Նրանք համարում են, որ դրանով կասկածի տակ է դրւում իրենց ուսումնասիրութիւնների անաչառութիւնն ու գիտականութիւնը։ Սա իսկապէս ցաւալի փաստ է։ Նոյնպիսի տարակուսանք հնչել է նաև այդ կազմակերպութեան լեհ անդամի կողմից։
Այս արձագանքը կարևոր է ևս մէկ առումով: Ինչքան էլ Հայաստանում փորձեն տարբեր լեզւավարժանքներով հայ հասարակութեանը համոզել, որ այդ ենթայանձնաժողովը չի զբաղւելու ցեղասպանութեան ուսումնասիրութեան խնդիրներով, ակնյայտ է, որ օտար մարդկանց` ցեղասպանութեան խնդիրներով լրջօրէն զբաղւող մասնագէտների նման գնահատականը որևէ տեղ չի թողնում կասկածելու, որ այդ ենթայանձնաժողովն իսկապէս պէտք է զբաղւի հէնց ցեղասպանութեան խնդրով։
Սակայն ցաւալին այն է, որ այս յամառութեան ու ինքնախաբէութեան արդիւնքում արդէն մէկ տարի է, ինչ մենք ոչ միայն հայ-թուրքական յարաբերութիւններում ենք կորուստներ ունենում՝ առկայ գործընթացի հետ կապւած, այլև դրա հետևանքները տարածւում են այլ յարաբերութիւնների վրայ:
**-Ի՞նչ էք կարծում, մինչև 2010թ. ապրիլը Թուրքիայի խորհրդարանը կվաւերացնի՞ արձանագրութիւնները։
***-Այդ վաւերացումը կլինի ապրիլին թէ երբ, էական չէ։ Ցաւօք, մեր հասարակութեան մէջ ստեղծւել է մի «աւանդոյթ», երբ շատ բաներ կապւում է իւրաքանչիւր տարւայ ապրիլի 24-ի հետ։ Ուզում եմ յիշեցնել անցած տարւայ լարւածութիւնը՝ կապւած Օբամայի ուղերձի և ամերիկեան Կոնգրէսի բանաձևի նախագծի հետ: Հիմա էլ Սենատում են նոյն ներկայացումը խաղում: Սա, իմ կարծիքով, պարզապէս վիրաւորական է։ Որևէ երկրի նախագահ, լինի դա Օբաման, Մեդվեդևը կամ մի փոքրիկ երկրի նախագահ, նրա այս կամ այն յայտարարութիւնը կամ ուղերձը մեզ համար չպէտք է դառնայ գերագոյն խնդիր։ Ի վերջոյ, ցեղասպանութեան ճանաչումը իւրաքանչիւր մարդու և իւրաքանչիւր պետութեան բարոյական մօտեցումների խնդիր է. բնութագրում է այդ երկիրը կամ այդ մարդուն։
**-Ի՞նչ էք կարծում, մինչև 2010թ. ապրիլը Թուրքիայի խորհրդարանը կվաւերացնի՞ արձանագրութիւնները։
***-Այդ վաւերացումը կլինի ապրիլին թէ երբ, էական չէ։ Ցաւօք, մեր հասարակութեան մէջ ստեղծւել է մի «աւանդոյթ», երբ շատ բաներ կապւում է իւրաքանչիւր տարւայ ապրիլի 24-ի հետ։ Ուզում եմ յիշեցնել անցած տարւայ լարւածութիւնը՝ կապւած Օբամայի ուղերձի և ամերիկեան Կոնգրէսի բանաձևի նախագծի հետ: Հիմա էլ Սենատում են նոյն ներկայացումը խաղում: Սա, իմ կարծիքով, պարզապէս վիրաւորական է։ Որևէ երկրի նախագահ, լինի դա Օբաման, Մեդվեդևը կամ մի փոքրիկ երկրի նախագահ, նրա այս կամ այն յայտարարութիւնը կամ ուղերձը մեզ համար չպէտք է դառնայ գերագոյն խնդիր։ Ի վերջոյ, ցեղասպանութեան ճանաչումը իւրաքանչիւր մարդու և իւրաքանչիւր պետութեան բարոյական մօտեցումների խնդիր է. բնութագրում է այդ երկիրը կամ այդ մարդուն։
Այլ բան է, որ այո՛, մենք պիտի լրջօրէն աշխատենք այդ փաստի լիարժէք ճանաչման ուղղութեամբ։ Մե՛նք պիտի կարողանանք ձևակերպել խնդիրները, որոնք առկայ են Հայաստանի և Թուրքիայի միջև այն հարթութիւնում, որտեղ ոչ թէ յոյզերի, այլ փաստերի և իրաւական մօտեցումների հիման վրայ, ինչը ցաւօք, մեր անկախութեան վերականգնումից յետոյ այս տարիների ընթացքում չի արւել։
Նոյնիսկ 13 տարւայ շրջափակման հետ կապւած Հայաստանը լուրջ հարցադրումներ չի ունեցել որևէ միջազգային կազմակերպութիւնում՝ սկսած ՄԱԿ-ից, վերջացրած ԱՀԿ-ով, որտեղ անդամներ են և՛ Հայաստանը, և՛ Թուրքիան։ Պատճառն աւելի քան ակնյայտ է։ Կայ գիտելիքների ու փորձի լուրջ պակաս, ինչի պարագայում միջազգային ասպարէզում ամէն մի նախաձեռնութիւն դատապարտւած է:
Ուզում եմ ուշադրութիւն հրաւիրել այն բանի վրայ, որ Թուրքիայի հերթական նախապայմանը` կապւած Ադրբեջանին տարածքներ յանձնելու հետ, արդէն իսկ իր ձևակերպումն ունի Մադրիդեան սկզբունքների նախագծում։ Ըստ այդ փաստաթղթի առաջին կէտի հայկական զօրքերը պէտք է դուրս բերւեն «գրաւեալ» տարածքներից, և այդ տարածքները պէտք է յանձնւեն Ադրբեջանի ենթակայութեանը։
Ուզում եմ ուշադրութիւն հրաւիրել այն բանի վրայ, որ Թուրքիայի հերթական նախապայմանը` կապւած Ադրբեջանին տարածքներ յանձնելու հետ, արդէն իսկ իր ձևակերպումն ունի Մադրիդեան սկզբունքների նախագծում։ Ըստ այդ փաստաթղթի առաջին կէտի հայկական զօրքերը պէտք է դուրս բերւեն «գրաւեալ» տարածքներից, և այդ տարածքները պէտք է յանձնւեն Ադրբեջանի ենթակայութեանը։
Թուրքիան, տեսնելով, որ իր բոլոր պահանջները հեշտութեամբ ընդունւում են Հայաստանի իշխանութիւնների կողմից, փորձում է առաւելագոյնը քամել։ Այլևս ոչ թէ բաւարարւում է Մադրիդեան սկզբունքների նախագծի դրոյթով, այլ ցանկանում է այդ ամէնը տեսնել որպէս իրականութիւն։ Սա է իրողութիւնը, և սրա հետ չի կարելի հաշւի չնստել։ Այդ իրողութիւնը քարոզչական յայտարարութիւններով ու հեռակայ լեզւակռւով չես փոխի: Անհրաժեշտ է ամէնօրեայ լուրջ աշխատանք։ Ցաւօք Հայաստանում գերակշռող է դատարկախօսութիւնը և մարդիկ հաշւի չեն նստում ոչ փաստերի, և ոչ էլ փաստաթղթերի հետ։
**-Յաճախ Թուրքիայի պաշտօնեաները բարձրաձայնում են, թէ սահմանը կբացւի միայն այն պարագայում, երբ Ղարաբաղի հարցում լուրջ առաջընթաց լինի ի օգուտ Ադրբեջանի։ ՀՀ իշխանութիւնները չլսելու են տալիս դա։ Ի՞նչ է սա նշանակում:
***-Սա ընդամէնը նշանակում է, որ, ցաւօք, Հայաստանում շատերն ինքնախաբէութեամբ են զբաղւում. լինեն պետական պաշտօնեաներ, թէ տնաենաբուծ «քաղաքագէտներ»: Երբ Թուրքիայի վարչապետը յայտարարութիւն է անում, չի կարելի ստանձնել Թուրքիայի վարչապետի մամուլի խօսնակի դերը և սկսել մեղմացուցիչ բացատրութիւններ տալ, թէ ինչու էր Էրդողանն այս կամ այն ձևակերպումը տւել: Դրան պէտք է լրջօրէն վերաբերւել, որպէս Թուրքիայի քաղաքական թիւ մէկ դիրքն ունեցող գործչի յայտարարութիւն:
**-Յաճախ Թուրքիայի պաշտօնեաները բարձրաձայնում են, թէ սահմանը կբացւի միայն այն պարագայում, երբ Ղարաբաղի հարցում լուրջ առաջընթաց լինի ի օգուտ Ադրբեջանի։ ՀՀ իշխանութիւնները չլսելու են տալիս դա։ Ի՞նչ է սա նշանակում:
***-Սա ընդամէնը նշանակում է, որ, ցաւօք, Հայաստանում շատերն ինքնախաբէութեամբ են զբաղւում. լինեն պետական պաշտօնեաներ, թէ տնաենաբուծ «քաղաքագէտներ»: Երբ Թուրքիայի վարչապետը յայտարարութիւն է անում, չի կարելի ստանձնել Թուրքիայի վարչապետի մամուլի խօսնակի դերը և սկսել մեղմացուցիչ բացատրութիւններ տալ, թէ ինչու էր Էրդողանն այս կամ այն ձևակերպումը տւել: Դրան պէտք է լրջօրէն վերաբերւել, որպէս Թուրքիայի քաղաքական թիւ մէկ դիրքն ունեցող գործչի յայտարարութիւն:
Թուրքերը հետևողականօրէն ցոյց են տալիս, որ իրենց յայտարարութիւններին իրենք հաւատարիմ են այնքան ժամանակ, քանի դեռ մէկ այլ, իրենց համար աւելի կարևոր զիջում չի արւել: Այս մէկ տարւայ ընթացքում նրանք մի քանի անգամ դա ապացուցել են: Թուրքերն այդ ընթացքում կարողացան թէ´ ռուսների հետ, թէ´ ամերիկացիների հետ առաւելագոյն արդիւնաւէտութեամբ վարել իրենց յարաբերութիւնները, ի տարբերութիւն Հայաստանի, որն առանց որևէ նկատելի և ապագային միտւած շահի, համաձայնում է ցանկացած առաջարկութեան հետ:
Սակայն չեմ ցանկանում տպաւորութիւն ստեղծւի, որ ինչպէս շատերը, հիացած եմ թուրքական դիւանագիտութեամբ: Նրանց յաջողութիւնը կառուցւում է իրենց հետ բանակցութիւններ վարողների կոպիտ սխալների և գիտելիքների բացակայութեան վրայ: Անհրաժեշտ գիտելիքների ու հմտութիւնների հանդիպելիս թուրքերը դառնում են անօգնական և բարդոյթաւորւած:
**-Ըստ Ձեզ, ինչո՞վ է պայմանաւորւած ներքաղաքական կեանքի պասիւութիւնը:
***-Սովորաբար Հայաստանի քաղաքական գործիչները և քաղաքական ուժերը քանի որ տառապում են ինքնասիրահարւածութեամբ, իրենց բոլոր սխալների և թերութիւնների պատճառները փորձում են որոնել հասարակութեան մէջ: Օրինակ, վերջին շրջանում յաճախակի են հնչում գնահատականներ, թէ հասարակութիւնն անտարբեր է դարձել, նոյնիսկ ղարաբաղեան խնդրի, հայ-թուրքական յարաբերութիւնների նկատմամբ, ակտիւութիւն չի դրսևորում: Սա պարզապէս թիւրըմբռնում է: Իրականում հասարակութիւնը ոչ թէ անտարբեր է այդ երևոյթների նկատմամբ, այլ անտարբեր է կուսակցութիւնների նկատմամբ:
**-Ըստ Ձեզ, ինչո՞վ է պայմանաւորւած ներքաղաքական կեանքի պասիւութիւնը:
***-Սովորաբար Հայաստանի քաղաքական գործիչները և քաղաքական ուժերը քանի որ տառապում են ինքնասիրահարւածութեամբ, իրենց բոլոր սխալների և թերութիւնների պատճառները փորձում են որոնել հասարակութեան մէջ: Օրինակ, վերջին շրջանում յաճախակի են հնչում գնահատականներ, թէ հասարակութիւնն անտարբեր է դարձել, նոյնիսկ ղարաբաղեան խնդրի, հայ-թուրքական յարաբերութիւնների նկատմամբ, ակտիւութիւն չի դրսևորում: Սա պարզապէս թիւրըմբռնում է: Իրականում հասարակութիւնը ոչ թէ անտարբեր է այդ երևոյթների նկատմամբ, այլ անտարբեր է կուսակցութիւնների նկատմամբ:
Նոյնիսկ անզէն աչքով կարելի է նկատել, որ երբ այս կամ այն լուրջ իրադարձութեան հետ կապւած առաջին հանրահաւաքն է հրաւիրւում, էլի որոշակի ակտիւութիւն կայ: Երկրորդից սկսած մարդիկ հիասթափւում են, տեսնելով նոյն մօտեցումները, նոյն պարզունակ մտքերն ու խօսքերը; Իսպառ բացակայում են մեր ժամանակներին յատուկ սկզբունքները, արժէքներն ու գաղափարները: Իւրաքանչիւրը մի փոքրիկ կոմունիստական կուսակցութիւն է` իր ամէնավատ դրսևորումներով: Քաղաքական ուժերին առաջին հերթին և գրեթէ միայն հետաքրքրում է սոսկ այն հարցը, թէ ինչպէս պահպանեն իշխանութիւնը կամ գան իշխանութեան:
Հայաստանի բազմակուսակցական համակարգը ոչ միայն չկայացաւ, այլև այլասերւեց: Երբ վերանայւէն մօտեցումները, երբ առողջանան ներկուսակցական և միջկուսակցական յարաբերութիւնները, այն ժամանակ էլ իրենք կարող են ակնկալել հասարակութեան համապատասխան արձագանքը: Թէև դժւար է ակնկալել, որ բազմակուսակցական համակարգի ճահճացման ու այլասերման առկայ վիճակը հնարաւոր է յետ շրջել: Աւելի հաւանական է, որ լուծումը կարող է գալ նոր քաղաքական ուժերի ձևաւորմամբ` նոր հայեացքներով, նոր գաղափարներով, և իսկապէս, մեր օրերին համապատասխան պատկերացումներով և´ քաղաքական, և´ կուսակցական գործունէութեան մասին:
**-Դա կուսակցութի՞ւն կլինի, թէ՞ շարժում:
***-Ես խօսում էի տեսական տարբերակների մասին: Նոր ուժի կամ ուժերի ձևաւորման համար Հայաստանում շատ փոքր ներուժ կայ և նման զարգացումը թէև ցանկալի է, սակայն ոչ երաշխաւորւած: Անկեղծ ասած, հայ-թուրքական յարաբերութիւնների հետ կապւած քաղաքական ուժերի արձագանքի հիմնական սխալներից մէկն էլ այն էր, որ էլի բաժանւեցին ճամբարների, կուսակցական խմբերի: Ընդ որում` նորից վերակենդանացնելով վաղուց մահացած կուսակցութիւններ և կազմակերպութիւններ, փոխանակ նման համազգային խնդիրների հետ կապւած բոլորովին այլ սկզբունքով կառուցէին գործընթացը: Դա թոյլ կտար շրջանցել նաև բազմակուսակցական համակարգում գոյութիւն ունեցող այսօրւայ տխուր իրավիճակը:
**-Ակնյայտ է, չէ՞, որ հասարակութիւնն ինչ-որ նորի կարիք ունի:
***-Անշուշտ, որովհետև այս ամէնն իրեն վաղուց սպառել է, սակայն միայն կեանքը ցոյց կտայ, թէ այդ նորը երբ կձևաւորւի:
**-Պարո՛ն Թորոսեան, ըստ Ձեզ ինչո՞վ է հիմնաւորւում վարչապետ Տիգրան Սարգսեանի` Հանրապետական կուսակցութեանն անդամագրւելու փաստը:
***-Կարծում եմ, որ այդ հիմնաւորումը հէնց վարչապետը պէտք է տայ: Վստահ եմ, որ նման քայլեր անելիս, շատ կարևոր է, որպէսզի այդպիսի բարձր պաշտոն զբաղեցնող մարդիկ հասարակութեանը ներկայացնեն իրենց քայլերի դրդապատճառները: Սա իսկապէս չափազանց կարևոր է: Թէև երբեմն կուսակցութիւններն էլի թիւր պատկերացումների պատճառով ինքնախաբէութեամբ են զբաղւում, և յայտարարում են, որ այս պաշտոնն այս կամ այն կուսակցութեանն է:
**-Դա կուսակցութի՞ւն կլինի, թէ՞ շարժում:
***-Ես խօսում էի տեսական տարբերակների մասին: Նոր ուժի կամ ուժերի ձևաւորման համար Հայաստանում շատ փոքր ներուժ կայ և նման զարգացումը թէև ցանկալի է, սակայն ոչ երաշխաւորւած: Անկեղծ ասած, հայ-թուրքական յարաբերութիւնների հետ կապւած քաղաքական ուժերի արձագանքի հիմնական սխալներից մէկն էլ այն էր, որ էլի բաժանւեցին ճամբարների, կուսակցական խմբերի: Ընդ որում` նորից վերակենդանացնելով վաղուց մահացած կուսակցութիւններ և կազմակերպութիւններ, փոխանակ նման համազգային խնդիրների հետ կապւած բոլորովին այլ սկզբունքով կառուցէին գործընթացը: Դա թոյլ կտար շրջանցել նաև բազմակուսակցական համակարգում գոյութիւն ունեցող այսօրւայ տխուր իրավիճակը:
**-Ակնյայտ է, չէ՞, որ հասարակութիւնն ինչ-որ նորի կարիք ունի:
***-Անշուշտ, որովհետև այս ամէնն իրեն վաղուց սպառել է, սակայն միայն կեանքը ցոյց կտայ, թէ այդ նորը երբ կձևաւորւի:
**-Պարո՛ն Թորոսեան, ըստ Ձեզ ինչո՞վ է հիմնաւորւում վարչապետ Տիգրան Սարգսեանի` Հանրապետական կուսակցութեանն անդամագրւելու փաստը:
***-Կարծում եմ, որ այդ հիմնաւորումը հէնց վարչապետը պէտք է տայ: Վստահ եմ, որ նման քայլեր անելիս, շատ կարևոր է, որպէսզի այդպիսի բարձր պաշտոն զբաղեցնող մարդիկ հասարակութեանը ներկայացնեն իրենց քայլերի դրդապատճառները: Սա իսկապէս չափազանց կարևոր է: Թէև երբեմն կուսակցութիւններն էլի թիւր պատկերացումների պատճառով ինքնախաբէութեամբ են զբաղւում, և յայտարարում են, որ այս պաշտոնն այս կամ այն կուսակցութեանն է:
Իրականում բոլոր պաշտոնները պետութեանն են և հասարակութեանը: Եւ մարդիկ, երբ զբաղեցնում են այդ պաշտօնները պարտաւոր են դա հաշւի առնել և հասարակութեանը հաշւետու լինել: Թէև, համոզւած եմ, որ սկզբունքօրէն ո´չ Հանրապետական կուսակցութիւնում, ո´չ էլ երկրում այդ քայլից յետոյ որևէ բան չի փոխւի:
Զրոյցը վարեց Սիւզի Մելքոնեանը
7օր
Posts
0 Պատգամ:
Post a Comment