Այլալեզու դարձած «հայը»` պատրաստի թեկնածու այլ երկրների լրտեսական գործակալութիւնների համար
Լեզւաքաղաքականութիւնն այն միջնաբերդն է, որի յանձնելուց յետոյ յաղթարշաւ է սկսում ապազգայնացումը
Արամ Աւետեան
Մարտ 26, 2010թ. 11:25
Լեզւաբանութիւնը գիտութիւն է լեզւի համակարգի, նրա գոյաձեւերի, զարգացման, հաղորդակցման կանոնների մասին: Հիմնականում ընդգրկում է աշխարհաճանաչողութիւն՝ նիւթ-բառ-անձ փոխյարաբերութիւն, գրագիտութեան դասընթաց, ճարտասանութիւն՝ գեղեցիկ եւ տրամաբանւած խօսքի կառուցում:
Լեզւաքաղաքականութիւնը պետական կառավարման համակարգի ուղղորդւած, բայց չկանոնարկւած՝ իրավիճակային ազատութեան աստիճան ունեցող գործընթաց է: Այն պետական-ազգային անվտանգութեան գործօն է, առաւելագոյն քաղաքական նրբանկատութիւն պահանջող ոլորտ, ներառում է լեզւահոգեբանութիւն, հասարակագիտութիւն, ներպետական եւ միջպետական յարաբերութիւններ:Ոչ հեռու անցեալում՝ խորհրդային տարիներին, Հայաստանը չունէր ինքնուրոյն լեզւաքաղաքականութեան իրաւունք, բնականաբար՝ նաեւ այն իրականացնող մարմին: Այնպիսի կարեւոր ոլորտ, ինչպիսին պետական լեզւաքաղաքականութիւնն է, ԽՍՀՄ-ում խիստ նպատակաուղղւած էր եւ վերահսկւում էր թէ՛ կադրային, թէ՛ բովանդակային առումով: ՀՀ լեզւի պետական տեսչութիւնը ստեղծւեց համապետական մարմնի կարգավիճակով՝ համապատասխան գործառոյթներով, առանց աւանդոյթի ու մասնագէտների՝ ժառանգութիւն ստանալով լեզւամտածողութեամբ պառակտւած հանրութիւն: Թէ որքան է կարեւոր ազգի հոգեբանութիւնն առողջացնելն ու պետական-ազգային խնդիրների լուծմանը նպատակաուղղելը, պարզաբանման կարիք չունի: Հասարակութեան հոգեբանությունը 3 հիմնական շերտ ունի՝ ժառանգական, ուսումնադաստիարակչական, կենսակերպի: Դրանք միաւորւում, մի ամբողջութիւն են դառնում լեզւի միջոցով, որը հանրութեան մերանն է ու պետութեան ոգու արարիչը:
ԼԵԶՈՒՆ կենդանի է լեզւակիրներով, պաշտպանւած՝ լեզւահամակարգով, գործունակ՝ լեզւաքաղաքականութեամբ:
Հայերէնի համակարգն անթերի է: Լեզւակիրներ պէտք է ապահովի կրթահամակարգը: Չհաշւած բազմաթիւ ու բազմաբնոյթ շեղումները՝ ՀՀ-ում սովորողների ճնշող մեծամասնութիւնը հայախօս է: Իսկ լեզւաքաղաքականութիւնը կախւել է օդում եւ իր տեղը չի գտնում: Ո՞վ է մեղաւոր: Նրա՞նք, ովքեր չհասկանալով լեզւի տեսչութեան դերը, կառոյցն ամլացրին, խցկեցին կրթութեան նախարարութեան մէջ, թէ՞ նրանք, ովքեր նեղ մասնագիտական խնդիրները չտարբերելով համապետականից, թշնամի դարձան իրենց զօրացնողներին: Կամ գուցէ նրա՞նք, ովքեր լեզւապահպան կառոյցը զրկում են արդիւնաւէտ գործելու հնարաւորութիւնից:
Ճիշտն ու սխալը յաւերժական ուղեկիցներ են, շփոթելը հնարաւոր է: Սրան ներում կայ: Գիտակցւած վնասարարութիւնն ու կեղծիքն է աններելի:
Լեզւի տեսչութիւնում կուտակւած խնդիրների մի մասն ընթացիկ՝ աշխատանքային է, մնացածը՝ արհեստածին: Կառավարման համապետական մի մարմինը միւսի մէջ ընդգրկելու քաղաքական կոպիտ սխալի հետեւանքով գոյացել է լեզւի տեսչութեան կարգավիճակի եւ գործառոյթների անհամապատասխանութիւն: Չյստակեցւած եւ այդ իսկ պատճառով շահարկւող խնդիրներ են “լեզւաքաղաքականութեան մասնագէտ” հասկացութեան սահմանումը, լեզւի տեսչութեան պետի յաւակնորդներին առաջադրւող պահանջները:
Ակնյայտ է, որ տեսչութեան կարգավիճակը պէտք է բարձրացւի, համապատասխանեցւի գործառոյթներին, այլընտրանքն անընդունելի է: Բուհական համապատասխան կրթութեամբ լեզւաքաղաքականութեան մասնագէտներ Հայաստանում գրեթէ չկան: Պետական պատւէր չի ձեւակերպւել, լուրջ գործընթաց չի սկսւել: Սակայն տեսչութիւնը գործել է շուրջ 2 տասնամեակ եւ աշխատանքային փորձով ձեւաւորւած կադրեր կան: Բովանդակազրկել, ձեւայնացնել այս հարցը՝ շահարկման ամենակոպիտ տարբերակն է: Լեզւի տեսչութեան պետի լեզւաբանական կրթութեան մասին պնդումները անիմաստ են. լեզւի տեսչութեան գործը ո՛չ լեզւի ուսուցումն է, ո՛չ լեզւագիտական խնդիրների լուծումը, ո՛չ էլ նոյնիսկ լեզւի կանոնարկումը: Լեզւի տեսչութեան գործառոյթներն իրաւական-վերահսկողական, կառավարման-հասարակագիտական բնոյթի են՝ համապետական, նոյնիսկ՝ համահայկական մակարդակի: Եզրակացութիւնը պարզ է՝ լեզւի տեսչութեան պետի պաշտօնը քաղաքական պէտք է լինի: Բայց մեր քաղաքական խնդիրների ցանկում լեզւաքաղաքականութիւնը տեղ չի զբաղեցնում: Տարօրինակն այն է, որ մեզանում քաղաքական պաշտօն ասելով հասկանում են քաղաքական ուժի տնօրինմանը յանձնւող պաշտօն՝ առանց սահմանափակումների: Քաղաքական ուժերն էլ մէկը միւսից արտառոց որոշումներ են կայացնում: Հետեւանքն ակնառու է…
Լեզւի տեսչութիւնը նման է քաւարանի: Այս կառոյցում ապազգայինը, կեղծարարը, անդիմագիծը, անգրագէտը աշխատել չի կարող, առաւել եւս՝ ղեկավարել, էլ չենք խօսում քաղաքական պատրաստւածութեան մասին:
Ժամանակին ազգայնականները առաջարկում էին ստեղծել Լեզւի նախարարութիւն, իսկ յետոյ՝ Հայապահպանութեան նախարարութիւն, որը բոլոր հայկական ազգային խնդիրները կը բարձրացներ համապետական եւ համազգային մակարդակի եւ այդ որակներով էլ կլուծէր դրանք:
* * *
Հայոց լեզուն հին է այնքան, որքան Հայ ցեղը, եւ որպէս Ամենահնագոյն Լեզու՝ Նախալեզուն է՝ Մայր-Լեզուն մարդկային բոլոր լեզուների: Հայերէնն իր մէջ կրում է հարիւր հազարամեակների պատմական յիշողութիւն, միեւնոյն ժամանակ մեր լեզուն գենետիկ յիշողութեան արտայայտչամիջոցն է, ուստի լեզւապահպանութիւնը համազգային գերխնդիր է: Մեր ազգային նկարագիրն ու արժէքները պահպանող համակարգի ամենազօրեղ գործոնը լեզուն է: Եթէ ազգային գաղափարախօսութիւնն իր հիմքում յստակօրէն ամրագրում է ազգի ծագման, զարգացման, յարատեւման ու առաքելութեան, նաեւ՝ Բնօրրան-Հայրենիքում ինքնատիպ կենսակերպով ապրելու սկզբունքներ, ապա դրա ենթաբաժիններից ազգային անվտանգութեան հայեցակարգը կառուցւում է Ազգի ու Հայրենիքի՝ արտաքին վտանգի դէմ պաշտպանական համակարգի եւ ներազգային անվտանգութեան (գենետիկ ինքնապաշտպանութեան, նախեւառաջ՝ Արեան ու Լեզւի անաղարտութեան) պարտադիր առկայութեամբ: Սրանք անհրաժեշտ ինքնապահպանութեան այն գործօններն են, որոնք ՄԱՐԴ-ը պէտք է զգայ եւ՛ գիտակցաբար, եւ՛ բնազդաբար: Պէտք է գիտակցել ոչ միայն անհատապէս, այլեւ՝ պետականօրէն: Պետութիւն ստեղծելը, ունենալն ու հզօրացնելը բոլոր ազգերի կենսակերպի ուղղորդիչ տարրն է: Ազգային հանրոյթի կեանքի առանձնայատկութիւնները բացառելը ի վերջոյ կը հասցնի ուծացման, տարրալուծման, եւ ազգը կը վերանայ: Մարդկութեան պատմութիւնը սովորեցնում է, որ պետութիւնն ազգին դարձնում է հզօր ու ապահովում յարատեւումը: Սակայն, որպէսզի պետութիւնը չայլակերպւի եւ թշնամի չդառնայ սեփական ազգին, անհրաժեշտ պայման է պետութեան բնոյթի ներդաշնակութիւնը պետութիւն ստեղծած ազգի շահերին: Այսինքն՝ հայոց պետութեան բնոյթը հայկականութիւնը պէտք է լինի: Պետութեան բնոյթն էլ պայմանաւորւած է հոգեւոր-մշակութային քաղաքականութեամբ: Այդ քաղաքականութիւնն է որոշում՝ ազգը, իր արժէքային համակարգով, կապրի՞, թէ՞ կը կորչի, կանհետանայ: Լեզւաքաղաքականութիւնը՝ պետութեան լեզւի անմրցակից գործառութեամբ, լուծում է ազգային անվտանգութեան, ազգապահպանութեան խնդիրները, եւ առանց սեփական լեզւաքաղաքականութեան Հայոց պետութիւնը ազգայնօրէն չի զարգանայ: Լեզւաքաղաքականութիւնն այն միջնաբերդն է, որի յանձնելուց յետոյ իր յաղթարշաւն է սկսում ապազգայնացումը:
…Արեան պղծումը վերջնահաշւում յանգեցնում է ժառանգական (գենետիկ-ծինաբանական) շեղումների՝ հիւանդագին երկւութեան, իսկ այլալեզու կրթութիւնը ամբողջապէս քանդում է հայեցի լեզւամտածողութիւնը, որն էլ ուղղակիօրէն խեղում է անձի՝ հայ անհատի բարոյահոգեբանական կերտւածքը: Իսկ ազգափոխութիւնը էականօրէն շեղում է մարդու առաքելութիւնը՝ տանելով նրան հոգեպէս եւ էապէս ինքնաոչնչացման, որը համարժէք է մարդու մէջ առկայ Տիէզերական Յաւերժական Ոգուց ինքնահրաժարումին, քանզի Տիէզերական Համակարգում՝ ՏԻէԶԵՐԱԿԱՐԳՈՒՄ, Ազգը Հոգի է, Բնօրրանը՝ Մարմին, նրա Առաքելութեան իրականացման համար…
Անդրադառնալով յատկապէս հայերէնի դերին ու նշանակութեանը՝ նշենք, որ պետականօրէն՝ հայերէնի իրաւական պաշտպանը ՀՀ Սահմանադրութիւնն է, ի դէմս ՀՀ նախագահի: Իսկ նպատակաուղղւած լեզւաքաղաքականութիւն իրականացնողը ՀՀ կառավարութիւնն է՝ լեզւի պետական տեսչութեամբ, որն այսօր գրեթէ մէկուսացւած է եւ զրկւած լեզւապաշտպանական լիազօրութիւններից: Ճիշտը լեզւի (յատկապէս` հայերէնի, որն աստւածային-Աստւածների լեզու է նաեւ), կամ աւելի ընդգրկուն՝ Հայապահպանութեան նախարարութեան ստեղծումն է: Ապազգային ղեկավարների լուռ համաձայնութեամբ ու յանցաւոր գործունէութեամբ անուղղակիօրէն (արտաքին միջամտութեամբ՝ նաեւ նպատակայնօրէն) ոչնչացման է դատապարտւել Ոսկեղենիկ, Արարչածին Հայոց Լեզուն: Այսպէս օտար զաւթիչներն էլ են փորձել ոչնչացման դատապարտել մեր լեզուն, քանզի ԼԵԶՒԻ մահը ԱԶԳԻ մահն է: Իսկ իշխանութիւնների կողմից հայերէնը այնքան թոյլ է պաշտպանւում, որ պետութեան լեզուն յայտնւել է երկրորդականի կարգավիճակում՝ ռուսերէնի ու անգլերէնի մրցակցութեան (շատ յաճախ՝ բռնի ներխուժման) պայմաններում: Երկլեզւութեան խորհրդային վտանգը վերածւել է «եռալեզւութիւն» կոչւող մի այլ չարիքի, այս պայմաններում այն կարող է դառնալ «բազմալեզւութիւն», իսկ հայերէնին կը մնայ միայն բարեւելու եւ կենցաղում մի կերպ գոյատեւելու հեռանկար… Լեզուն վիթխարի ուժ է, որոշում է ազգերի ճակատագիրը: Մարդկային պատմութիւնը վկայում է, որ կորցնելով միաւորւելու, յարատեւելու կռվանը՝ լեզուն, քայքայւել-ուծացել են երբեմնի հզօր պետութիւն ունեցող ազգերը, զրկւելով նաեւ իրենց առաքելութիւնից:
Մեր պետական այրերից շատերը, օտար կրթութեան իրենց կարօտաբաղձութեամբ, նաեւ՝ իբր գիտատեխնիկական հայալեզու գրականութեան բացակայութիւնը շեշտելով, ամուր են պահում ռուսերէնի դիրքերը, իսկ համակարգիչների ներմուծման պատրւակով՝ ուղղակի փորձ է արւում անփոխարինելի դարձնել անգլերէնը: Այս վիճակը տարեց տարի խորանում է, եւ այս դաւադիր միտումը պէտք է անյապաղ կասեցւի:
Լեզւապահպանութիւնը ինչպէս ազգային, այնպէս էլ պետական լուրջ հիմնահարց է, բայց դուրս է մնացել կարեւորագոյն համարւողների շարքից: Խնդիրը լուծելու համար հիմնարար, համակարգային փոփոխութիւն է պէտք, եւ անհրաժեշտաբար ստեղծւելիք Հայապահպանութեան նախարարութիւնը, ի թիւս այլ հիմնախնդիրների, կզբաղւի լեզապահպանութեան եւ լեզւաքաղաքականութեան հարցերով…
Հայոց Լեզուն, Հայոց Այբուբէնը Հայ Արեամբ գրւելով է փոխանցւել սերնդէ սերունդ ու պաշտպանւել նոյնիսկ ջարդի ու գաղթի ճանապարհներին, իսկ այժմ այն բացարձակապէս անպաշտպան է յատկապէս հանրակրթական դպրոցներում: Ազգային պետութեան լեզւի շահերը օտար լեզուներին ստորադասելը յանցագործութիւն է, ազգադաւութիւն: Այլալեզու դարձած “հայը” պատրաստի թեկնածու է օտար մտածողութեան թափանցման, այլ երկրների լրտեսական գործակալութիւնների համար, իսկ սա արդէն լուրջ եւ անհետաձգելի պատժամիջոցներ է ակնկալում: Եթէ կայ ցանկութիւն երեխաներին կամ իւր անձը “դարձնել” այլազգի, ապա այդ տխմարութիւնը կարելի է անել միայն մի պայմանով, որ պիտի փոխւի նաեւ տւեալ դաւաճանի “հայրենիքը”՝ նա պէտք է հեռանայ, չվտանգելու համար մեզ եւ հայութեան իրաւունքները, Հայոց պետականութիւնը: Ձեռքբերովի, անտրամաբանական, անառողջ ազատութիւնից յղփացած մարդու “իրաւունքները” չեն կարող պարտադրւել ազգային (ներցեղային) բարոյականին ու հայրենակերտ պետական մտածողութեանը: Ազգի իրաւունքը միշտ վեր է լինելու անհատի իրաւունքից, որն այսօր հասցւել է բառիս բուն իմաստով սանձարձակութեան, ընդհուպ անասնական բնազդի մակարդակի:
Կրթութեան եւ դաստիարակութեան լեզւի ընտրութեան հարցը պետութեան ու ազգի անվտանգութիւնը շոշափող խնդիր է եւ այն պիտի լինի հայանպաստ:
Մշակութային ներխուժման, լեզւափոխութեան պարագայում որեւէ զէնք, զօրք անհրաժեշտ չէ Հայաստանը գրաւելու, հայութեանը ոչնչացնելու համար: Ազգն ու պետութիւնը կը քայքայւէն ներսից՝ ինքնաոչնչացումով:
Հայոց Լեզուն ՀԱՅ ԳԵՆԻ ինքնաարտայայտման միջոցն է, ասել է թէ՝ հէնց ԳԵՆՆ է, ուստի Մայրենիի (Հայրենիի) իմացութիւնը պարտադիր է բոլորի, յատկապէս ղեկավար, պետական պատասխանատու այրերի համար: Սակայն, միայն թղթէ օրէնքներով լեզուն հնարաւոր չէ պաշտպանել. անհրաժեշտ է պաշտպանել գործնականում, բոլոր ոլորտներում: Այսպիսով՝ հայոց լեզւի պաշտպանութիւնը մեր ազգային ինքնութեան ու յարատեւութեան երաշխիքն է եւ ամուր պետականութեան հիմքը, քանզի Լեզուն ԳԵՆԻ ինքնաարտայայտման միջոցն է, իսկ ԳԵՆԸ հէնց ԱԶԳՆ է:
Լեզւաքաղաքական առանձնայատուկ խնդիր է պատմահամեմատական ստուգաբանութիւնը: Լեզուն սերունդների համար պատմութիւն է ամբարում, եւ այդ հարստութիւնից օգտւելու համար բառի էութեան ընկալումը պէտք է լինի ոչ միայն գիտութեան առարկայ, այլեւ՝ հայերէնի ուսուցման սկզբունք:
Սա հզօր լծակ է, որ մենք չենք գործադրել հայագիտութեան աղաւաղումները բացայայտելու, մեր արժէքները իւրացնողներին խեղճացնելու համար: Լեզուն ներազգային հաղորդակցման դէպքում դրսեւորում է ազգի էական որակը եւ գործում ազգային խորհրդանիշերի համակարգի ծրագրով, իսկ արտաքին՝ ազգամիջեան հաղորդակցման դէպքում՝ բառերի պայմանական համակարգից աւելին լինել չի կարող: Ազգային լեզուն ազգի ներկայացուցիչ-անհատը ժառանգում է լեզւայիշողութեամբ. մայրենիի ուսուցումն էլ, ոչ այլ ինչ է, եթէ ոչ լեզւական կարողութեան բացայայտում՝ անցում ենթագիտակցականից գիտակցական մակարդակի: Իսկ օտար լեզուն իւրացւում է լեզւի ոչ խորքային՝ առարկայական յատկանիշի հիմքով՝ որպէս ներմուծւող կարողութիւն:
Միայն ազգային լեզւի խորհրդանիշերի, զգացողութեան միջոցով է ազգը կապ հաստատում իր ծագման, ի՛ր էութեան, ի՛ր բնօրրանի հետ: Հայերէնը զրկելով ոգուց, դարձնելով լոկ հաղորդակցման միջոց՝ հնարաւորութիւն ենք տւել օտար լեզուներին խցկւել մեր մայրենիի կենսոլորտ ու մրցակցել նրա հետ: Լեզւի խորհրդանիշերի որակազրկման ակնյայտ օրինակ է Արարատ գաղափարագիրը: Այսօր մեր լեզւում Արարատ-ի իմաստը երկատւած է. ի՞նչ ենք հասկանում Արարատ ասելով՝ եւ՛ Մասիս լեռը, եւ՛ Հայկական լեռնաշխարհը: Որպէսզի վերաիմաստաւորենք լեզւի այս խորհրդանիշը, պէտք է բառարմատի վերլուծութիւն կատարւի՝ վեր կանգնելով լեզւաբանութեան մէջ արդէն արմատաւորւած կեղծ կաղապարներից:
Ար-ը արտայայտում է Աստւածային ծագման, սերման, զօրութեան իմաստ: Հայերէնում արմատի կրկնութեամբ բառը ստանում է բացարձակի, անհամեմատելիի արժէք: Ար-ար կրկնաւոր արմատը արարչագործութեան համակարգի տարր է՝ արարչագործութեան բաղադրիչներից մէկը. Արար-իչ, արար-ել, արար-ած, Արար-ատ: Արարատ-ը խորհրդանշում է արարման տեղը: Մենք մոռացել ենք, որ Արարիչը արարել է Արի(ական) ցեղը Արարատում: «Արարատ» խորհրդանիշը բովանդակազրկւել, դարձել է սօսկ լեռան անուն միտումնաւոր՝ մեզ՝ հայերիս կամայական ծագում վերագրելու նպատակով: Օտարներն իրենց ինքնահաստատման ճանապարհին խեղաթիւրում են մեր պատմութիւնը, իսկ մենք ո՛չ միայն չենք ընդդիմանում, այլեւ հետեւում ենք նրանց օրինակին՝ արժէզրկում ենք լեզուն՝ անփոյթ վարւելով բառիմաստի հետ:
Հայի սուրբ պարտականութիւնն է նախեւառաջ ուսում ստանալ, կրթւել հայերէնով, մտածել ու խօսել հայերէն, արարել հայերէն: Ահա՛ այս դէպքում երկփեղկւելու վտանգ չկայ, եւ միւս լեզուների իմացութիւնը դառնում է պարզապէս հոգեւոր հարստութիւն, իսկ ազգային նկարագիր ունեցող, բանիմաց մարդն ինքնին արժէք է: Միայն այս սկզբունքով հանրակրթութիւն իրականացնելով պաշտպանւած կլինենք ներքին եւ արտաքին թշնամուց, իսկ Ազգն ու Հայրենիքը կստանան ապահովութեան լուրջ երաշխիքներ:
Արամ Աւետեան
Posts
0 Պատգամ:
Post a Comment