ՊԱՏՄԱԿԱՆ
Հ. Յ. Դաշնակցութեան Մեծ Դատավարութեան
Թղթածրարները
Համօ Օհանջանեանի
Դատական Գործը
(Շար. 2 եւ վերջ)
(Շարունակութիւն նախորդ համարից)
1911 թ. փետրւարի 11-ից մինչեւ 24-ը Նովոչերկասկում իր ընդունած որոշման մէջ Ն. Լիժինն անդրադարձաւ Հ. Օհանջանեանի յայտարարութիւններին եւ փորձեց մերժել դրանք: Մասնաւորապէս, Հ. Օհանջանեանը շեշտել էր, որ «Մհեր» եւ «Մհերեան» ստորագրութեա
մբ փաստաթղթերը ինքը չի գրել եւ իրեն չեն վերաբերում: Թերեւս հաշւի առնելով, որ հայերէն եւ ռուսերէն փաստաթղթերի փորձաքննութիւնը կատարւել է ոչ-բանիմաց փորձագէտների կողմից, նա որպէս այդպիսիք՝ առաջարկել էր Նոր Նախիջեւանի հոգեւոր ճեմարանի ուսուցիչներին: 1905 թ. Կովկասեան Ռայոնական եւ Վիեննայի Ընդհանուր ժողովի գումարման ժամանակ Թբիլիսիում իր գտնւելու առթիւ նա պահանջեց հարցաքննել որոշ վկաների՝ նշելով դրանց անունները: Այս պարագան պնդեց նաեւ Միհրանի սպանութեան հետ կապւած ու պահանջեց յստակեցնել, որ «Համօ»-ն ոչ թէ իր մականունն է, այլ Համազասպ անւան կրճատ ձեւը: Աւելին՝ պահանջեց հարցաքննել իր մատնանշած այն վկաներին, որոնք կարող էին պնդել, որ նա «անկուսակցական է եւ քաղաքականութեամբ չզբաղւող», պահանջեց ներկայացնել խուզարկութիւնների արձանագրութիւնները, համեմատութեան համար իրեն տրամադրել հայերէն փաստաթղթերի պատճէնները, պահանջեց ուշադրութիւն դարձնել հայ-թաթարական ընդհարումների «հսկայական նիւթին»: Այս համատեքստում նա Հ.Յ.Դ.-ի 1905-1907 թթ. գործունէութիւնը ներկայացրեց որպէս «ինքնապաշտպանութեան կազմակերպում», իսկ քննութեամբ ներկայացւող ահաբեկչութիւնները՝ հայ-թաթարական ընդհարումների հիմքի վրայ արւած սպանութիւններ: Նա պնդում էր, որ Հ.Յ.Դ.-ի գործունէութիւնը թոյլատրւել է կառավարական մարմինների կողմից, որ այն կրել է բացայայտ բնոյթ, ուստի՝ ո՛չ մէկը իրեն չի կարող յանցաւոր համարել: Հ. Օհանջանեանը պահանջեց այդ առթիւ հարցաքննել ցարական բարձրաստիճան պաշտօնեաների եւ ապացուցեց «Յառաջ»-ի գրադարանի հրատարակութիւնների գրաքննութեան կողմից թոյլատրւած լինելը: Ի վերջոյ, Հ. Օհանջանեանն աննկուն կերպով դիմադրեց ցարական քննիչներին եւ անգամ պահանջեց իրեն գրաւի կամ երաշխաւորութեան դիմաց ազատել կալանքից ու տրամադրել դատական ողջ գործի պատճէնը: Համանման միջնորդութիւններ Հ. Օհանջանեանը ներկայացրեց եւս մի քանի անգամ:Այսուհանդերձ՝ Ն. Լիժինը չբաւարարեց Հ. Օհանջանեանի եւ ո՛չ մի պահանջ-միջնորդութիւն՝ յատկապէս փորձելով ապացուցել նրա ղեկավար դաշնակցական գործիչ լինելու փաստը, ինչպէս դրամական փոխանցումների իրականացման, այնպէս եւ «Յառաջ»-ի մատենաշարի հրատարակման առումով: Առանձին հետեւողականութեամբ՝ նա հիմնաւորեց «Համօ» եւ «Մհեր» կուսակցական անուն-ծածկանունը կրող անձի նոյնականութիւնը: Ն. Լիժինը բաւարարման ենթակայ չհամարեց նաեւ Հ.Յ.Դ.-ի 1905-1907 թթ. գործունէութեան օրինական եւ բացայայտ լինելու մասին Հ. Օհանջանեանի հիմնաւորումները՝ բացասական վերաբերմունքի արժանացնելով նաեւ նրան կալանքից ազատելու մասին միջնորդութիւնը:1911 թ. մայիսի 28-ի մեղադրական ակտում Ն. Լիժինը Հ. Օհանջանեանին մեղադրեց Կովկասեան Ռայոնական ժողովին մասնակցելու, «Կովկասեան նախագիծը» մշակել-իրականացնելու, Հ.Յ.Դ. Բիւրոյի անդամը եւ կուսակցութեան գանձապահը լինելու, ուսուցիչ-քարոզիչների գործունէութիւնը եւ կուսակցական քարոզչութիւնը ղեկավարելու, Էջմիածնի Կենտրոնական ժողովին եւ Վիեննայի Ընդհանուր ժողովին մասնակցելու մէջ:1912 թ. յունւարի 17-ից մարտի 20-ի դատական վճռում կրկնւեցին Ն. Լիժինի ներկայացրած այս նոյն մեղադրանքները:Ըստ դատական վճռի՝ Հ. Օհանջանեանը դատարանում ընդունել է միայն այն համեմատաբար մեղմ ամբաստանութիւնները, որոնք ուղղակի անհնար էր հերքել: Այն է իր Հ.Յ.Դ. Արեւելեան Բիւրոյի անդամ լինելը, «Մհեր, Մհերեան» կուսակցական ծածկանունը կրելը, կուսակցութեան գործերով գրագրութիւն վարելը, կազմակերպութիւնների հաշւետւութիւնները ստուգելը եւ «Յառաջ»-ի գրադարանի հրատարակութիւններ ղեկավարելը: Սակայն, նա այդպէս էլ մերժել է Թբիլիսիում 1905 թ. վերջերում կայացած Հ.Յ.Դ. Կովկասեան Ռայոնական ժողովին մասնակցելը:Ի վերջոյ, դատական հաշւեյարդարի արդիւնքում՝ Հ. Օհանջանեանը դատապարտւեց սեփականութեան իրաւունքի զրկման եւ շտապ տաժանակիր աքսորի:* * *
Հ.Յ.Դ. Արեւելեան Բիւրոյի Թբիլիսեան հատւածի հերթապահ Հ. Օհանջանեանը Հ.Յ.Դ.-ի դէմ ուղղւած ցարական հալածանքների եւ լիժինեան հետապնդումների շրջանում ստանձնեց մինչ բանտարկութիւնն ունեցած ղեկավարի իր պատասխանատւութիւնը՝ թէ՛ բանտային դժնդակ լուծը իր կուսակից ընկերների հետ կրելու, եւ թէ՛ յատկապէս՝ նախաքննութեան ու դատավարութեան ժամանակ կուսակցութեան վարկն ու կշիռը պաշտպանելու առումով: Դատի ժամանակ եւս ստանձնելով կուսակցական ղեկավարի դերը՝ Հ. Օհանջանեանը առաջին հերթին եւ գերազանցապէս պաշտպանում էր Հ.Յ.Դ.-ի շահերը: Այդ նպատակով՝ նա հերքեց թէ՛ Միհրանի ահաբեկման, եւ թէ՛ Հ.Յ.Դ.-ի գործունէութեան ապահովման նպատակով դրամական փոխանցումներ կատարելու մասին իրեն ներկայացւած ծանր մեղադրանքները: Արդիւնքում՝ 1912 թ. դատապարտւեց չորս տարւայ տաժանակիր աքսորի:Յուսով ենք, որ ռուսերէնից թարգմանութեամբ ընթերցողի ուշադրութեանը ներկայացւող փաստաթղթերը կը նպաստեն ինչպէս Համօ Օհանջանեանի գործունէութեան 1905-1908 թթ. ժամանակաշրջանի, այնպէս էլ՝ Հ.Յ.Դ.-ի Մեծ դատավարութեան պատմութեան լուսաբանմանը, ինչը ներկայ սերունդի համար պատմաճանաչողականից զատ՝ ունի նաեւ դաստիարակչական կարեւոր նշանակութիւն:
ԱՒԱԳ Ա. ՅԱՐՈՒԹԻՒՆԵԱՆ
ՊԱՏՄ. ԳԻՏ. ԹԵԿՆԱԾՈՒ
«ՎԷՄ» ՀԱՄԱՀԱՅԿԱԿԱՆ ՀԱՆԴԷՍ
(Շար. 2 եւ վերջ)
Posts
0 Պատգամ:
Post a Comment